Cautio Socini (HR 20-11-2015, ECLI:NL:HR:2015:3329) 

Casus

Een testament bevat een clausule waarin een sanctie wordt gesteld op verzet tegen enige bepaling van het testament of tegen de uitvoering daarvan (“cautio Socini”). In hoeverre is een dergelijke clausule naar huidig en oud erfrecht geldig? 

Hoge Raad

Een dergelijke clausule is naar huidig erfrecht weliswaar geldig, maar artikel 4:4 lid 1 BW brengt mee dat de erfgenaam daarmee niet de vrijheid wordt ontnomen een hem toekomende erfrechtelijke bevoegdheid (zoals het indienen van een verzoek tot ontslag van de executeur of het beneficiair aanvaarden van de nalatenschap) uit te oefenen, behoudens in die gevallen waarin de erfgenaam zo een bevoegdheid uitoefent op een wijze die als misbruik van die bevoegdheid moet worden aangemerkt. Anders gezegd, voor zover bedoeld verzet berust op de uitoefening van erfrechtelijke bevoegdheden, stuit het inroepen van de sanctie af op het bepaalde in artikel 4:4 lid 1 BW. Dit is slechts anders indien dergelijke bevoegdheden worden misbruikt.

Ook het oude erfrecht (artikel 4:921 lid 2 (oud) BW en artikel 1370 lid 2 (oud) BW) leidde tot nietigheid van rechtshandelingen die de strekking hadden een persoon te belemmeren in zijn vrijheid om zijn erfrechtelijke bevoegdheden uit te oefenen.