Het beginsel van goede procesorde krijgt pas betekenis door concrete toepassing. Door het veranderen van omstandigheden van een specifiek geval, kan het beginsel een volledig andere invulling krijgen.

Goede procesorde ziet enerzijds op behoorlijkheid van het proces en anderzijds op de ordelijkheid van dat proces.

Ontwikkeling

In de loop der jaren is het begrip van de goede procesorde steeds meer verengd, en heeft steeds meer slechts toepassing binnen één procedurestap en wordt daarbinnen met name gebruikt om aan de burgerpartij bepaalde grenzen aan te geven.

Een andere ontwikkeling is dat het beginsel van goede procesorde steeds soepeler wordt toegepast (met name ten aanzien van het aanvoeren van beroepsgronden). De strengheid was vooral gericht op de verzekering van rechtszekerheid. De nieuwe soepeler toepassing is echter meer gericht op finale geschilbeslechting, behandeling binnen redelijke termijn en om het geding niet nodeloos te begrenzen. De focus is daarmee dus verschoven van de processuele rechtszekerheid naar de materiële oplossingsmogelijkheden (hebben partijen over en weer, gedurende de gehele procedure, de mogelijkheid gehad om op elkaar te reageren).

Sinds 2004 worden in de overgang van de bestuurlijke- naar de rechterlijke fase steeds minder trechters toegepast (doorprocederen is daarmee gemakkelijker). Waar de trechters eerst een selecterende functie hadden, lijkt deze functie meer overgenomen te zijn door het beginsel van behoorlijke procesorde. Toch pleit Verburg voor het niet te sterk toepassen van deze selectiefunctie: uitgangspunt zou moeten zijn dat als blijkt dat een partij niet adequaat op een stuk heeft kunnen reageren, de zaak aangehouden moet worden, zodat alsnog gereageerd kan worden.

Toepassing

Bij de concrete toepassing van het beginsel van goede procesorde, kunnen verschillende elementen betrokken worden: had een stuk eerder ingediend kunnen worden, hoe omvangrijk en complex is een stuk, welke expertise is voor begrip van het stuk nodig, is het laat ingebrachte stuk een reactie op een eveneens laat ingebracht stuk, is het stuk aangekondigd, moet het stuk bekend worden geacht bij de wederpartij, is het stuk aangevoerd nadat de rechter een deskundige heeft ingeschakeld, heeft de rechter al eerder de mogelijkheid geboden het stuk in te brengen, heeft de wederpartij alsnog de kans gehad te reageren, wordt de doelmatige procesgang door late inbreng verstoord, staat het nieuwe betoog lijnrecht tegenover een nieuw betoog? De relevantie van het stuk lijkt niet vaak in de beoordeling betrokken te worden. Samenvattend lijken twee elementen van belang: worden stukken verwijtbaar zo laat ingeleverd dat partijen niet meer kunnen reageren, en wordt de procesgang daardoor te veel belemmerd.

Van belang is steeds de concrete afweging, waarbij de rechter hier ook ruimte voor krijgt (ook van hogerberoepsrechters).

In een ontwikkeling waarin gezag steeds minder vanzelfsprekend wordt geaccepteerd en het belang van institutioneel gezag afneemt, en het persoonlijk gezag verdiend moet worden, past ook dat rechters meer verantwoording dienen af te leggen over waarom het beginsel van goede procesorde op een bepaalde manier wordt toegepast. Een ander maatschappelijke ontwikkeling is dat mensen, door toename van de mobiliteit, er steeds vaker voor kiezen te vertrekken, in plaats van zich te verzetten. Als iemand echter eenmaal in een rechtszaak verwikkeld is, is vertrekken geen optie meer: hij is volledig aan de rechter overgeleverd.

Aanbevelingen

Om het eigen gezag te legitimeren, is communicatie en transparantie vanuit de rechter van belang. Volgens Verburg is daarin met name van belang dat de rechter ervoor zorgt dat een partij de interactie als eerlijk en rechtvaardig ervaart. Het gezag moet daarom in dialoog tot stand komen en de rechter de partijen serieus nemen. Het is van belang partijen hun rol te laten spelen in de rechtszaak, het is daarom van belang duidelijk te maken hoe en waarom de rechter op een bepaalde manier beslist. Dit is met name van belang bij de beoordeling of sprake is van een situatie waarin stukken verwijtbaar zo laat worden ingeleverd dat partijen niet meer kunnen reageren, en de procesgang daardoor te veel belemmerd wordt, want partijen zijn prima in staat zich hierover zelf uit te spreken. Het is namelijk van belang dat voor partijen duidelijkheid bestaat over hoe over hun zaak beslist wordt, enige invloed op het verloop van de procedure en dat ze direct contact met de rechter kunnen hebben.

Als op een transparante manier beslist wordt en het proces transparant verloopt, zullen partijen zich eerder neerleggen bij een beslissing, ook als die voor hen ongunstig uitpakt.