JoHo

Er bestaat in Nederland sinds de laatste decennia van de vorige eeuw twijfel over de effectiviteit van de justitiële interventies. Bewijs, cijfers en uitkomsten moeten die effectiviteit aantonen. Om die reden zijn er effectiviteitsonderzoeken gestart om de justitiële interventies te keuren. Er moet evenwicht worden gevonden tussen de creatieve ideeën, de daden en het bewijs. Het bewijs van de effectiviteit kan de creatieve ideeën in de weg staan. Het evenwicht geldt ten opzichte van de publieke opinie, het politieke debat en de beleidsdiscussie.

Welke drie factoren spelen een rol bij het ontbreken van effectiviteit van justitiële interventies?

Vanwege drie factoren is het lastig om evenwicht te vinden tussen de creatieve ideeën, de daden en het bewijs. Drie factoren die meespelen zijn: het gebrek aan kennis, de ongeremde creativiteit en de groepsdruk.

Allereerst bestaat er gebrek aan kennis bij een breder publiek. Het is bewezen dat bepaalde activiteiten geen preventieve werking hebben, maar toch worden uitgevoerd. Denk daarbij aan een gevangenisbezoek door kinderen. Voorlichting weerhoudt kinderen niet van het plegen van delicten. De wetenschappelijke kennis dient te worden betrokken bij de voorlichting. 

Ten tweede bestaat er een ongeremde creativiteit. Er bestaan veel creatieve ideeën voor de probleemjeugd. Een voorbeeld hiervan zijn de Halt-sancties. Dit is een lichte sanctie voor personen die voor het eerst in aanraking komen met justitie. Er bestaat twijfel over het effect van Halt-sancties. Het ontbreken van effectiviteit bestaat ook bij het nieuwe Rotterdamse project. Dit project is gericht op de uitvoering van de Halt-sancties om oranje hesjes te dragen voor de herkenbaarheid. De criminologische begeleiding ontbreekt in dit project. Vaak is ook de doelgroep onduidelijk. Valt de probleemjeugd onder hardnekkige criminelen, overlast gevende jongeren of werklozen? Doordat de doelgroep ontbreekt, ontbreekt ook de effectiviteit. 

Tot slot bestaat er de groepsdruk als factor die het evenwicht lastiger maakt. Het is zorgelijk wanneer een bestaande interventie wordt voortgezet wanneer de effectiviteit ontbreekt. Een voorbeeld is de methode van de stevige aanpak van instellingsdirecteuren Den Engh en Glen Mills: de harde groepsaanpak. Die stevige aanpak heeft de gevoeligheid voor de groepsdruk versterkt. Het wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat jongeren weerbaar moeten worden gemaakt voor de groepsdruk. Jongeren moeten juist individueel worden begeleid en zelfstandiger worden gemaakt. 

Geconcludeerd kan worden dat de harde aanpak niet zorgt voor een effectieve justitiële interventie.

Welke beginselen zorgen voor effectiviteit van justitiële interventies?

Het behoeftebeginsel zorgt voor de effectiviteit van justitiële interventies. Er dient aandacht te zijn voor het individu, zijn persoonlijke behoeften, de beperkingen, de mogelijkheden en zijn omgeving. Het vestigen van aandacht voor die aspecten zorgt voor positieve effecten.

Het responsiviteitsbeginsel kent groot gewicht toe aan het verrichten van onderzoeken. De feitelijke aanpak moet in de praktijk worden onderzocht. Kwantitatieve- en kwalitatieve onderzoeken kunnen dienen als onderzoeksmethoden.

Welke rol speelt wetenschappelijke kennis in de effectiviteit van justitiële interventies?

Wetenschappelijke kennis zorgt voor risicodenken. Politici en beleidsmakers streven naar een veiligheidsbeleid met betrekking tot jonge daders om de 'pakkans' te verhogen. Met andere woorden zijn zij er op gericht om te 'scoren'. Dit kan nadelig zijn voor het bewijs van effectiviteit en de conclusies die men kan verbinden aan het beleid.  De behoefte aan verantwoording van het beleid is gegroeid. Die behoefte is als instrumentele invulling aan de ene kant voordelig, maar aan de andere kant nadelig door het gevolg van risicojustitie. Risicojustitie is het verschijnsel waarbij klassieke strafrechtelijke beginselen als schuld, persoonlijke verantwoordelijkheid en de beschermingsgedachtige ondergeschikt worden aan de risicovermijding en efficiënte sociale controle. De ontwikkeling en toepassing van risicotaxatie-instrumenten spelen daarbij een cruciale rol. Er is sprake van risicodenken, waarbij de maatregel wordt toegepast op het te verwachten gedrag en niet op het gepleegde delict. Dit zorgt voor statistische discriminatie en vaak komen voorspellingen niet altijd uit. 

Wetenschappelijke kennis zorgt óók voor sociale veiligheid. In het rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) uit 2008 zijn een aantal beleidsuitgangspunten genoemd:

• De pakkans wordt verhoogd indien de politie zich concentreert op een bepaalde plek en tijd om verdachten (tijdelijk) uit de roulatie te halen.  
• Sneller straffen (ZSM) zorgt niet voor vermindering van recidive door sneller te straffen.
• Meer vrijheidsbeneming draagt niet bij aan het terugdringen van de recidive na de vrijlating. Er wordt aangenomen dat het juist zorgt voor meer negatieve effecten. 
• Korte vrijheidsstraffen zijn kenmerkend voor het jeugdstrafrecht, maar kan niet als effectief worden aangemerkt.