Hoge Raad, 6 september 2013 (Nuhanovic / Nederland),

ECLI:NL:HR:2013:BZ9225

Kort

Het internationale recht sluit niet uit dat een gedraging van een troepenmacht zowel wordt toegerekend aan de internationale organisatie die leiding geeft aan het militaire optreden, als aan de staat die de troepen aan die organisatie ter beschikking heeft gesteld. Voor toerekening aan de staat is “effective control” over de troepenmacht vereist. Het komt dan aan op de vraag of de staat feitelijke zeggenschap had over het specifieke gedrag, waarbij alle feitelijke omstandigheden en de bijzondere context van het geval in ogenschouw moeten worden genomen.

Casus

De Veiligheidsraad van de VN heeft Srebrenica in 1993 in resoluties aangewezen als ‘safe area’. Vanaf begin 1994 werd de bevolking onder bescherming gesteld van de “Dutchbat”-bataljons, die door Nederland onder bevel van de VN. In 1995 werd de enclave ingenomen door Serviers, die een groot deel van de bevolking van Srebrenica hebben vermoord. De ouders en broer van Nuhanovic werden ook door hen vermoord en daarnaast ook Mustafic, wiens familie verweerders in cassatie zijn.

Rechtsvraag

Nuhanovic en Mustafic hebben de Staat aansprakelijk gesteld voor de schadelijke gevolgen van het overlijden van hun familieleden. De vraag is of de Staat, of de VN aansprakelijk moet worden gesteld voor het handelen van Dutchbat. De Staat stelt, in tegenstelling tot Nuhanovic en Mustafic, dat de VN aansprakelijk is voor het handelen van Dutchbat, omdat Dutchbat handelde onder bevel van de VN. De Staat betoogt dat het handelen van Dutchbat exclusief aan de VN moet worden toegerekend.

Proces en beslissing

De Hoge Raad oordeelt echter dat het internationale recht “dual attribution”, toerekening aan zowel de internationale organisatie als de zendstaat toelaat. Bij de beoordeling van de aansprakelijkheid van de Staat kan daardoor in het midden blijven of (ook) de VN “effective control” had over het Dutchbat-bataljon. Tevens bevestigt de Hoge Raad het oordeel van het hof dat voor het aannemen van deze “effective control” niet is vereist dat de Staat de bevelstructuur van de VN heeft doorbroken. De Hoge Raad laat voorts het oordeel van het hof dat de Staat in de hier aan de orde zijnde gevallen “effective control” bezat in stand, omdat de door het hof verdisconteerde omstandigheden dit oordeel kunnen dragen.

Nuhanovic en Mustafic hebben de onrechtmatigheid van het handelen van Dutchbat gegrond op het nationale recht van Bosnië-Herzegovina, alsmede op volkenrechtelijke bepalingen (art. 2 en 3 EVRM en art. 6 en 7 IVBPR; het recht op leven resp. het verbod op onmenselijke behandeling). De Hoge Raad oordeelt hierover dat het onrechtmatigheidsoordeel zelfstandig wordt gedragen, waardoor de klachten die zijn gericht tegen de volkenrechtelijke beoordeling door het hof niet tot cassatie kunnen leiden. De Staat heeft verder ten aanzien van de onrechtmatigheidstoets bepleit dat het gaat om de vraag of Dutchbat in redelijkheid heeft kunnen besluiten en handelen zoals het heeft gedaan, waarbij een terughoudende toetsing op zijn plaats is gelet op het feit dat sprake was van een oorlogssituatie, Dutchbat ter plaatste geen rechtsmacht had en de leiding van Dutchbat ook diende te waken voor de veiligheid van het eigen personeel. De Hoge Raad oordeelt hierover dat noch het internationale recht, noch het EVRM dan wel het IVBPR grondslag geven voor een dergelijke terughoudende toetsing en dat een zo vergaande terughoudendheid onaanvaardbaar zou zijn. Dit, omdat daarmee geen ruimte zou bestaan voor de rechtelijke toetsing van het optreden van een troepenmacht in het kader van een vredesmissie.