Abstract

Deze studie vergelijkt de effectiviteit van expliciete en impliciete instructies van twee Nederlandse spellingsregels. Leerlingen met een zonder problemen bij het spellen werden geïnstrueerd met een impliciete of expliciete regel in twee experimenten. Experiment 1 suggereerde dat een expliciete instructie van een morfologische spellingsregel leidde tot 'instance-based' kennis bij leerlingen met spellingsproblemen en tot 'rule-based' kennis bij kinderen zonder spellingsproblemen. Impliciete instructie leidde tot 'instance-based' kennis bij kinderen met spellingsproblemen en kinderen zonder spellingsproblemen leerden niets bij. Experiment 2 gaf aan dat expliciete en impliciete instructies van orthografische spellingsregels even effectief waren in beide groepen en dat de kennis die ze opdeden 'instance-based' was. De bevindingen suggereren dat expliciete instructies effectiever zijn dan impliciete instructies voor het aanleren van spellingsregels.

Introductie

Leren kan zowel expliciet als impliciet gebeuren. Impliciet leren is het (aan)leren van kennis zonder de intentie om het te leren. Het is hierna lastig te zeggen wat de opgedane kennis inhoudt. Expliciet leren is daarentegen wel intentioneel. Hierna is duidelijk te zeggen wat er precies geleerd is. Er worden twee manier van leren voorgesteld. De eerste manier is het 'abstract-knowledge' leren. Tijdens het studeren wordt een abstracte regel gevormd welke toepasbaar is op nieuw materiaal. De tweede manier is het 'fragment-based' leren, waarbij de informatie gesegmenteerd wordt in kleine stukjes die opgeslagen worden in het geheugen. Als deze in nieuw materiaal weer opnieuw voorkomen worden deze herkend.

Om te testen of iemand daadwerkelijk een regel geleerd heeft worden prestaties vergeleken op geleerde items, met items die nieuw zijn, maar dezelfde structuur hebben. Als de prestatie op nieuwe items hetzelfde is kan men concluderen dat de kennis op de eerste manier geleerd is, wat 'rule-based' genoemd wordt. De meeste onderzoeken naar impliciet leren geven echter aan dat prestaties op nieuwe items slechter is, een patroon wat 'transfer decrement' genoemd wordt. Dit zou de tweede leermanier, of 'fragment-based', zijn. Het al dan niet voorkomen van 'transfer decrement' geeft aan of instructies leiden tot abstracte kennis, of 'fragment-based', kennis.

Uit onderzoek kwam eerder al naar voren dat jonge kinderen vaak al op de hoogte zijn van onregelmatigheden in de spelling, terwijl zij deze regels niet expliciet geleerd hebben. Onderzoek naar de Nederlandse orthografie lijkt aan te geven dat een expliciete instructie effectiever is bij kinderen. Echter, er is geen onderzoek gedaan naar de verschillende effecten van expliciete en impliciete instructies. Daarnaast zijn er geen deelnemers opgenomen met spellingsproblemen in deze onderzoeken.

De Nederlandse orthografie

De Nederlandse spelling is niet volledig foneem-grafeem consistent, wat betekent dat er niet een perfecte koppeling is tussen geluiden en letters in het schrijfsysteem. Er zijn meerdere manieren om een woord of geluid te spellen dan manieren om ze uit te spreken. Het spellen is daarom ook lastiger dan het lezen in de Nederlandse taal. De Nederlandse taal bestaat daarnaast uit zowel regels gebaseerd op morfemen als op orthografie. Regels gebaseerd op morfemen houden in dat morfemen altijd op dezelfde manier gespeld moeten worden. Daarnaast zijn er orthografische regels die geen taalkundige basis hebben.

De aanwezigheid van 'transfer decrement' in grammaticale taken suggereert dat de onderliggende kennisstructuren 'frament-based' zijn en niet 'rule-based'. Het impliciet leren van spelling heeft echter ook 'transfer decrement'. Het is niet aannemelijk dat dit type kennis 'fragment-based' is in grammaticaal leren. De opgedane kennis wordt daarom 'instance-based' genoemd; op een voorbeeld gebaseerde kennis.

De Nederlandse morfologische regels zijn relatief sterk gerelateerd aan de fonologie, terwijl orthografische regels dit niet zijn. Morfologische regels zouden dus ook impliciet goed aangeleerd kunnen worden, omdat kinderen hiervoor al een fonologische basis hebben. Bij orthografische regels is het niet aannemelijk dat deze impliciet geleerd worden, omdat hiervoor geen fonologische basis is.

In experiment 1 wordt de efficiëntie gemeten van impliciete en expliciete instructies bij een morfologische regel. In experiment 2 wordt dit gemeten bij een orthografische regel.

Discussie

De morfologische regel werd niet geleerd door middel van impliciete instructies, maar wel door expliciete instructies. De orthografische regel werd door zowel de expliciete als de impliciete instructie geleerd, maar de kwaliteit van de opgedane kennis was beter na de expliciete instructie.

Na de impliciete instructies was de kennis 'instance-based'. Deze link tussen impliciete instructie en 'instance-based' leren wordt verklaart door connectionistische modellen. Deze suggereren dat er geen regels worden geleerd, maar een stimuli wordt gekoppeld aan een interne representatie. Hoe vaker de stimulus wordt gezien, hoe sterker de link wordt tussen de stimulus en de interne representatie. Ook na expliciete instructies was de kennis 'instance-based'.

De deelnemers zonder spellingsproblemen verkregen meer kennis bij de morfologische regel dan bij de orthografische regel. Dit behoeft een verklaring. De eerste reden is dat morfologische regels gebaseerd zijn op de fonologie van de taal. Dit is kennis die men automatisch opdoet. Orthografische regels zijn dit niet. Daarnaast zijn de antwoordmogelijkheden van de orthografische regel in dit onderzoek uitgebreider dan die van de morfologische regel. Dit maakt het wellicht moeilijker om de orthografische regel snel te leren.

De impliciete instructie had wellicht geen werking bij de morfologische regel, omdat deze een regel betrof waar het een meervoud gevormd moest worden door 'en' toe te voegen. Dit is een vrij eenvoudige strategie, waardoor er niet actief aandacht werd gegeven aan de verschillende vormen van woorden, hetgeen wel cruciaal is voor impliciet leren. Daarnaast werd er wel voorafgaand aan het onderzoek gemeld dat er spellingsregels geleerd zouden worden, wat het minder impliciet maakt.

De deelnemers hadden slechts 30 minuten tijd om te oefenen met een regel. Dit is aanzienlijk korter dan de tijd die gegeven wordt op een school. Wanneer er een langere tijd zou gegeven worden zouden de resultaten allicht sterker zijn.

Samenvattend: expliciete instructies lijken effectiever te zijn dan impliciete instructies bij de uitleg van spellingsregels.