Inleiding

Er worden twee thema’s besproken die worden gezien als representatief voor de variabiliteit in huwelijkstevredenheid. Deze zijn de interpersoonlijke processen die binnen huwelijken plaatsvinden en de socioculturele ecologieën en contexten waarin huwelijken zich bevinden. Tot slot zal nog worden gekeken naar de conceptualisering en metingen van huwelijkstevredenheid.

Wat weten we over de interpersoonlijke processen binnen huwelijken?

Er zijn verschillende patronen geïdentificeerd die onderscheid maken tussen gelukkige en ongelukkige huwelijken. Ongelukkige huwelijken worden gekenmerkt door een hogere mate van negatieve wederkerigheid en negatieve reactiviteit. Negatieve wederkerigheid verwijst naar het reageren op negatief gedrag van de partner met eigen negatief gedrag. Negatieve reactiviteit verwijst naar het onderdrukken van positief gedrag volgend op negatief gedrag van de partner. Nu volgt een korte samenvatting van de belangrijkste resultaten met betrekking tot een aantal minder observeerbare aspecten van huwelijkstevredenheid.

Cognitie

Er zijn associaties gevonden tussen maladaptieve verklaringen voor huwelijkse gebeurtenissen en huwelijkstevredenheid. Ook is gebleken dat maladaptieve attributies covariëren met een hogere mate van negatieve gedragingen tijdens discussies over het oplossen van de huwelijksproblemen.

Affect

Affect is een belangrijke dimensie in het verklaren van variaties in de huwelijkstevredenheid. De resultaten zijn echter onduidelijk, omdat sommige studies stellen dat negatief affect slecht is voor huwelijken en andere studies laten zien dat negatief affect de huwelijkskwaliteit verhoogt of er niet aan gerelateerd is. Er bestaat op dit wetenschappelijke gebied een gebrek aan herhaalbaarheid van de resultaten en er is verdere theoretische ontwikkeling nodig.

Fysiologie

Er is steeds meer interesse voor de fysiologische bijverschijnselen van huwelijkse interactie. Zo is er meer synchronie gevonden in de fysiologische systemen van gelukkige echtparen dan ongelukkige echtparen. Tevens is er een verhoging te zien van hypofyse- en bijnierhormonen als gevolg van een hogere mate van vijandigheid onder pasgetrouwden. Deze resultaten zijn zeer interessant en vernieuwend en leiden tot de introductie van een multisystemen perspectief op huwelijkstevredenheid. Aan de hand daarvan kan wellicht worden achterhaald via welke specifieke mechanismen fysiologische systemen het verband mediëren tussen echtelijk functioneren en fysieke gezondheid.  Helaas is het lastig om betrouwbare fysiologische data te verkrijgen tijdens spontane sociale interactie, mar toekomstig onderzoek zou zich daar op kunnen richten.

Patronen

Het demand/withdraw patroon wordt gekenmerkt door een echtgenoot die de andere echtgenoot bekritiseert en zeurt om verandering, terwijl deze andere echtgenoot de discussie vermijdt en zich los maakt van de confrontatie. Des te meer de eerste echtgenoot eist, des te meer afstand de tweede echtgenoot neemt, wat vervolgens weer leidt tot meer eisen van betrokkenheid. Het eindresultaat van dit patroon is een afname van huwelijkstevredenheid.

Sociale steun

Onderzoek naar interpersoonlijke processen binnen huwelijken zijn vaak gericht op conflicten en het oplossen van problemen. De data is echter ambigue. Zo wordt het verband tussen negatieve gedragingen en huwelijksuitkomsten gemodereerd door expressies van affectie, zijn er maar weinig werkelijk openlijke conflicten binnen huwelijken, en blijken huwelijken met twee werkende partners vaak heel goed te werken doordat de partners elkaar helpen met conflicten die buiten het huwelijk plaatsvinden. Interpersoonlijke processen binnen een huwelijk moeten dus worden bekeken in relatie tot de steun die de partners aan elkaar geven, ook buiten de huwelijksrelaties om.

Wat weten we over de socioculturele ecologieën en contexten waarin huwelijken zich bevinden?

De betekenis en implicaties van huwelijkstevredenheid kan niet volledig worden begrepen zonder daarbij rekening te houden met de context waarin het huwelijk zich bevind. Huwelijken bevinden zich in allerlei verschillende en complexe omgevingen. Er wordt hier gekeken naar microcontexten en macrocontexten.

Wat zijn microcontexten?

Microcontexten zijn de omstandigheden die belangrijk zijn voor echtparen en die vrijwel directe verbanden hebben met het interpersoonlijk functioneren van de echtgenoten.

• Kinderen spelen een rol in een microcontext. Kinderen hebben het paradoxale effect de stabiliteit van een huwelijk te verhogen, maar de kwaliteit te verlagen. Er bestaat echter veel variëteit in hoe echtparen zich ontwikkelen na het hebben van kinderen. De specifieke kenmerken van het kind, de echtgenoten en het huwelijk beïnvloeden die transitie. Oncoöperatief oudergedrag voorspelt verslechterende huwelijkstevredenheid, net als depressie en of de zwangerschap gepland was of niet.
• Er is steeds meer onderzoek naar intergenerationele transmissie effecten. Aspecten uit de ouderlijke familie hebben gevolgen voor hoe het kind om zal gaan met de eigen toekomstige familie. De manier waarop relaties vroeg in het leven worden gevormd, dient als model voor de toekomstige relaties en interpersoonlijk functioneren in de volwassenheid.
• Er kunnen binnen een huwelijk veel traumatische gebeurtenissen plaatsvinden, van natuurrampen tot dodelijke ziekten. Echtparen reageren op zeer diverse wijzen op zulke gebeurtenissen en laten soms grote veerkracht zien. Deze veerkracht modereert de invloed die de omgeving heeft op de huwelijkstevredenheid.

Wat zijn macrocontexten?

Macrocontext verwijst naar de bredere sociale condities en instituties die minder direct belangrijk zijn voor de echtgenoten en subtielere gevolgen hebben. Het betreft relatief langzaam veranderende factoren die invloed kunnen hebben op hele cohorten echtparen.

• Een grote socio-economische achterstand in de buurt is geassocieerd met kinderen krijgen voor het huwelijk en vroeger trouwen.
• De kans op echtscheidingen is hoger in gebieden met een hoge geografische mobiliteit, veel ongetrouwde vrouwen op de arbeidsmarkt, en veel potentiële partners.
• De manier waarop echtparen betrokken zijn bij religieuze instituties beïnvloedt de huwelijkstevredenheid. Een aantal aspecten van het functioneren van een huwelijk, zoals huwelijkstevredenheid, conflictfrequentie, en het gebruik van verbale agressie, kunnen worden voorspeld aan de hand van gezamenlijke religieuze activiteiten en de percepties van de echtgenoten over de heilige kenmerken van het huwelijk.

Hoe kan huwelijkstevredenheid worden geconceptualiseerd en gemeten?

Standaardmetingen van huwelijkstevredenheid bestaan uit een aantal typen items, zoals evaluatieve beoordelingen over huwelijkskwaliteit en rapportages over algemene en specifieke gedragingen. Het gebruik van deze standaardmetingen kan leiden tot meer gevonden associaties tussen huwelijkskwaliteit en zelfgerapporteerde data over interpersoonlijke processen in het huwelijk. Dit heeft twee ongewenste effecten. Ten eerste zijn onderzoekers meer geneigd om eigen metingen van huwelijkstevredenheid te ontwikkelen, wat er toe leidt dat de resultaten van dat onderzoek niet kunnen worden vergeleken met de resultaten van andere onderzoeken. Ten tweede geloven sommigen dat de standaardmetingen door de ongewenst hoge associaties helemaal niet meer nuttig zijn. Echter, in longitudinale studies waarbij gecontroleerd wordt voor vroege huwelijkstevredenheid komen de ongewenst hoge associaties niet meer voor.

Welke ontwikkelingen doen zich voor met betrekking tot de conceptualisering van huwelijkstevredenheid?

• Er is steeds meer waardering voor de perceptie dat een gelukkig huwelijk meer is dan een relatie die wordt gekenmerkt door de afwezigheid van ontevredenheid. Factoren die leiden tot huwelijksontevredenheid zijn niet het tegenovergestelde van de factoren die leiden tot huwelijkstevredenheid. Er wordt steeds meer geaccepteerd dat er unieke dimensies bestaan voor ongelukkige en gelukkige huwelijken.
• Conceptualiseringen van huwelijkstevredenheid beschouwden deze als een enkele dimensie. Huwelijksontevredenheid zou een reflectie zijn van een evaluatie van een huwelijk waarin negatieve kenmerken aanwezig zijn en positieve kenmerken afwezig. Huwelijkstevredenheid zou een huwelijk reflecteren waarin negatieve kenmerken afwezig zijn en positieve kenmerken aanwezig. Echter, positieve en negatieve evaluaties kunnen in afzonderlijke, maar onderling gerelateerde dimensies worden geconceptualiseerd. Hierdoor kunnen meer gedetailleerde omschrijvingen worden gegeven van huwelijkstevredenheid en de factoren die zorgen voor veranderingen in die tevredenheid.
• Huwelijkstevredenheid wordt vaker geconceptualiseerd, niet als een enkele beoordeling op een bepaald moment, maar als een punt in een traject die fluctuaties binnen het huwelijk weerspiegelt. Een bepaalde tevredenheidscore op een bepaald moment kan alleen worden geïnterpreteerd wanneer gerefereerd wordt naar een eerdere of latere beoordeling.
• Het sociaal-cognitieve perspectief wordt vaker toegepast op de conceptualisering van huwelijkstevredenheid. Dit heeft een aantal positieve gevolgen. Bijvoorbeeld dat huwelijkstevredenheid wordt geconceptualiseerd als zijnde een attitude met betrekking tot de partner of de relatie. Of het idee dat tevredenheid kan variëren niet alleen met betrekking in de mate, maar ook in de sterkte van de associatie tussen de  evaluatie en het object van de evaluatie. Deze attitudetoegankelijkheid kan leiden tot betere voorspellingen (omdat de correlatie van huwelijkstevredenheid en huwelijksgedrag verschilt tussen mensen met zeer toegankelijke attitudes en mensen met laag toegankelijke attitudes).

Waarom kan men op basis van dit overzicht zowel optimistisch als pessimistisch zijn over de toekomst van dit wetenschappelijke gebied?

Het optimisme volgt uit de vooruitgang die is gemaakt in het begrijpen van:

• huwelijkse processen die covariëren met huwelijkstevredenheid en die veranderingen in huwelijkstevredenheid kunnen voorspellen.
• de complexe omgeving waarin echtparen zich bevinden en de manier waarop zij zich daaraan aanpassen.
• de optimalisering van de conceptualisering van huwelijkskwaliteit.

Het pessimisme volgt uit de perceptie dat de vooruitgang in dit wetenschappelijke veld vooral gekenmerkt wordt door het toevoegen van nieuwe ideeën, in plaats van het uitbreiden en verbeteren van bestaande theorieën. Dit kan de cumulatieve groei in de weg staan.