JoHo

Indicatiestelling verwijst naar het besluitvormingsproces dat resulteert in een behandelaanbod voor de cliënt. Zoals we in hoofdstuk 1 al hebben besproken, vindt dit meestal plaats aan het einde van de diagnostische cyclus. Het doel van een indicatiestelling is om te komen tot een wetenschappelijk gefundeerd, verantwoord behandelvoorstel dat leidt tot een optimaal behandelingsresultaat. 

Het opzetten van een behandelplan voor psychische problematiek is in het algemeen een multidisciplinaire taak. Het is daarbij belangrijk dat de verschillende betrokkenen enige kennis hebben van elkaars vakgebied. In dit licht is het belangrijk dat psychologen enige kennis hebben van psychofarmacologie en andere neurobiologische behandelopties. Stel dat de patiënt bepaalde medicatie krijgt voorgeschreven, dan is het handig dat de psycholoog op de hoogte is van de werking en mogelijke bijwerkingen hiervan. In dit hoofdstuk bespreken we een aantal veelvoorkomende niet-psychotherapeutische behandelvormen. 

De cliëntgerichte therapeut is non-directief zodat de patiënt niet-uitgekristalliseerde belevingen kan verkennen, ervaren, en emotioneel doorleven. Een gesprek tussen therapeut en patiënt kan in eerste instantie lijken op een gesprek tussen twee leken. De therapeut neemt geen duidelijke rol van "expert" aan. Toch hebben cliëntgerichte therapeuten door middel van veel traning en persoonlijke vorming een bepaalde grondhouding verworven, waarmee zij de patiënt ondersteunen in het exporeren, verbreden, en verdiepen. Belangrijke componenten in deze grondhouding zijn het niet oordelend omgaan met de patiënt en diens verhaal en het optimaal aanslutien bij diens complexe, vaak meer-dimensionele binnenwereld.

De drie belangrijkste peilers van de grondhoudingen van cliëntgerichte therapeuten zijn:

• onvoorwaardelijke acceptatie
• empathie
• congruentie ("echtheid")

Interpersoonlijke therapie (IPT) is een kortdurende vorm van psychotherapie die vooral wordt toegepast bij depressieve stoornissen. Bij depressieve stoornissen is de onderliggende gedachte dat een depressieve stoornis in sterke mate samenhangt met het wegvallen of verstoord raken van belangrijke relaties voor mensen die daar gevoelig voor zijn, maar ook dat verbetering in die relaties kan leiden tot een herstel. Vandaar ook de term interpersoonlijk. Het is belangrijk om te onthouden dat IPT geen uitspraak doet over de oorzaak van een depressieve stoornis. Dit kan een combinatie zijn van biologische factoren (aanleg), ervaringen in de vroege kindertijd, en actuele gebeurtenissen.

Bij de diagnostiek van een depressieve stoornis is het belangrijk om, naast het in kaart brengen van de symptomen, onderzoek te doen naar lichamelijke factoren die een etiologische rol (oorzaak) kunnen spelen bij het ontstaan van de symptomen. Stemmingsstoornissen kunnen immers (mede) veroorzaakt worden door een somatische aandoening of middel, en het is belangrijk om dit uit te sluiten voor de diagnose gesteld kan worden. Wanneer er is vastgesteld dat iemand lijdt aan een stemmingsstoornis, dan dient de ernst van de symptomen te worden bepaald. Dit gebeurt vaak aan de hand van zelfinvulschalen, zoals de Beck-Depression-Inventory-II (BDI-II), the Inventory of Depressive Symptoms (IDS), of de Hamilton Depression Rating Scale, die wordt ingezet op grond van een kort semi-gestructureerd interview. 

De depressieve stoornis wordt behandeld via het stepped-care model, waarbij patiënten in eerste instantie de kortste, minst intensieve behandeling wordt aangeboden en alleen wanneer deze onvoldoende resultaat oplevert, wordt overgegaan op een meer intensieve behandeling. 

De diagnostiek van dissociatieve stoornissen volgens de DSM-5 richtlijnen is niet eenvoudig. Vaak zijn patiënten met een dissociatieve stoornis al jarenlang in behandeling voordat de dissociatieve klachten herkend worden. Daar zijn meerdere oorzaken voor:

• Er is sprake van een hoge comorbiditeit
• Meestal rapporteren patiënten de klachten die horen bij een dissociatieve stoornis niet uit zichzelf, en moet er dus expliciet naar gevraagd worden om deze symptomen boven tafel te krijgen. 
• Er wordt weinig aandacht besteed aan dissociatieve stoornissen in de opleiding tot psychiater, psycholoog, of psychotherapeut. 
• Er zijn verschillende opvattingen over wat er precies wordt verstaan onder een dissociatie en de twee belangrijkste classificatiesystemen (DSM-5 en ICD-10) hebben elk een andere indeling. 

Er zijn twee kenmerken die alle obsessieve-compulsieve (OCS, in het Engels OCD) en verwante stoornissen met elkaar delen: (1) steeds herhalende gedachten en handelingen; (2) het onvermogen deze voldoende te remmen. Vaak gaat het daarbij om gedachten of handelingen die iedereen wel kent, maar die in extreme of excessieve mate worden toegepast, zodanig dat het ernstige negatieve gevolgen heeft voor het sociale of beroepsmatige functioneren van die persoon. 

Middelengerelateerde stoornissen en problematisch gokken zijn in de volksmond beter bekend onder de term verslaving. Om die reden zullen we in dit hoofdstuk ook deze term gebruiken. Sinds de DSM-5 valt ook problematisch gokken onder deze noemer. 

Een belangrijke eigenschap van deze DSM-5 classificatie van verslavingen is het continue karakter: hoe meer criteria, hoe ernstiger de diagnose. Dit continue karakter sluit ook beter aan op de continuïteit tussen "gewoon" gebruik en problematisch gebruik. Immers, vaak gaat het om middelen die ook worden gebruikt zonder dat er sprake is van een stoornis (denk bijvoorbeeld aan alcohol).

Het is moeilijk om dementie al in de vroege fase te diagnosticeren, omdat geheugenklachten veel voorkomen bij ouderen, zonder dat hier een stoornis aan ten grondslag hoeft te liggen. Vergeetachtigheid wordt veel gerapporteerd, ook onder jongeren of mensen van middelbare leeftijd. Oorzaken van vergeetachtigheid kunnen (naast een stoornis) zijn: spanningen, vermoeidheid, somatische afwijken (bijvoorbeeld een slecht werkende schildklier), een depressieve stoornis, of angst voor dementie. In de vroege diagnostiek zal de psycholoog zich met name moeten focussen op het beoordelen van het geheugen en andere cognitieve en emotionele klachten. Ook dient er een uitgebreid neuropsychologisch testonderzoek te worden uitgevoerd om cognitieve disfuncties te kunnen objectiveren. Het is hierbij nodig dat de psycholoog kennis heeft van normale, leeftijdsgebonden cognitieve veroudering, maar ook kennis over psychische ziektebeelden op oudere leeftijd. 

Eetstoornissen (anorexia, boulimia nervosa en eetbuistoornis) en voedingsstoornissen (pica, ruminatiestoornis, en de vermijdende-/restrictieve-voedselinnamestoornis) vallen binnen de DSM-5 onder dezelfde categorie. Daarnaast is er nog de classificatie "overige / ongespecificeerde voedings- en eetstoornissen". Deze zes eet- en voedingsstoornissen worden hieronder kort toegelicht.

Lange tijd werden slaapproblemen niet gezien als aparte stoornis, maar als een symptoom van een andere stoornis, zoals een depressie of angststoornis. Tegenwoordig is een slaapstoornis echter opgenomen als aparte classificatie. Binnen de DSM-5 worden de volgende slaap-waakstoornissen onderscheiden:

• Insomniastoornis (langdurige slapeloosheid)
• Hypersomnolentiestoornis
• Narcolepsie
• Ademhalingsgerelateerde slaapstoornis
• Circadiaan-ritme-slaap-waakstoornis
• Parasomnia

Om een dergelijke classificatie te krijgen dienen de symptomen te leiden tot belemmering van het sociaal en/of beroepsmatig functioneren en al langere tijd (vaak drie maanden) aanwezig te zijn.