Achtergrond

In de tweede helft van de achttiende eeuw gaat het steeds slechter met de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Er werden vele oorlogen gevoerd, die langzaam leidden tot een grote (financiële) schade in de Republiek. Leider Willem V kreeg hiervan de schuld.  In een anoniem pamflet genaamd 'Aan het volk van Nederland' dat in 1781 werd geschreven, werd kritiek geleverd op de grondwet.

Inhoudelijk

De Staatsregeling voor het Bataafsche volk kan worden gezien als de eerste Nederlandse grondwet. De Staatsregeling had veel weg van de Franse Onafhankelijkheidsverklaring, die al eerder was uitgesproken. De Nederlandse Grondwet stond sterk onder invloed van de Verlichting, veel belangrijke principes heeft Nederland van de Verlichting overgenomen. Allereerst neemt Nederland de Trias Politica over, de scheiding van de uitvoerende, wetgevende en rechtsprekende macht. Deze machten zijn onafhankelijk van elkaar, maar dienen elkaar ook te controleren en aan te vullen.

Ten tweede werden de ideeën van Rousseau omarmd, omtrent de wil van het volk als basis voor een maatschappelijk verdrag. Volgens Rousseau geniet het individu pas volledige vrijheid op het moment wordt uitgegaan van de wil van het volk, als basis voor de samenleving en de staat. Het volk bezig soevereiniteit en dit manifesteert zich in de gekozen volksvertegenwoordiging. De Staatsregeling kan alleen worden gewijzigd als het volk hiermee instemt.

Tot slot vormen de liberale uitgangspunten van vrijheid, gelijkheid en economie een dominant principe in de Staatsregeling van het Bataafsche volk. Dit draagt op economisch vlak bij aan de opkomst van een derde stand en de aanzet tot kapitalistische concurrentie. De staat dient de rechten van een ieder te beschermen. Aan alle burgers komt vrijheid toe (vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijheid van vergadering). Alle burgers worden als gelijk gezien, ambten worden derhalve toegekend op basis van bekwaamheid en niet langer op basis van erfelijke status.

De vrijheid van productie, handel en landbouw wordt gegarandeerd.

De Bataafsche Staatsregeling en dus de eerste Nederlandse Grondwet, zorg ervoor dat de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in verschillende ringen en gemeentes wordt opgedeeld. In deze gemeentes worden grondvergaderingen gehouden en er wordt ook wel gesproken van ‘districten’. Er worden regels opgesteld voor het stemrecht: Men mag stemmen als hij de leeftijd van 20 jaar heeft bereikt, belasting betaalt en al twee jaar in de Republiek woont. Hierop geldt wel een uitzondering: vrouwen, bedienden, wezen, onder curatele gestelden, gevangenen en het bestuur mogen niet stemmen.

Ook wordt de Trias Politica verder ingericht. Hier wordt steeds meer vorm aan gegeven. De wetgevende macht is belast met het opstellen van regels en wetten, de uitvoerende macht dient erop toe te zien dat deze worden nageleefd en de rechtsprekende macht past het recht toe.

Relevantie

De Bataafse omwenteling van 1795 vormde de aanleiding voor het opstellen van de Staatsregeling. Dit wordt gezien als een grote revolutie in ons land. Hierdoor ontstonden er nieuwe bestuursrechtelijke principes en organisatievormen. Nederland werd een eenheidsstaat, die één en ondeelbaar zou zijn. Wel werden er decentrale besturen ingericht, zoals departementen en gemeentes. Deze hebben door de loop van de jaren steeds meer autonome bevoegdheden gekregen.