JoHo

1. Intelligentie als folk-psychologie

Wetenschappers hebben vaak een veelomvattend en complex beeld van wat intelligentie is. Leken hebben er vaak een simpeler en duidelijker beeld van.

Psychologen stellen theorieën op om dingen te verklaren. Wanneer leken een verklaring geven aan dagelijkse dingen wordt dit folkpsychologie genoemd, ook wel de naïef-theoretische theorie. Voor de leek is een intelligent persoon iemand die veel kennis en inzicht heeft, snel problemen doorheeft en waar je op kunt bouwen.

Sternberg heeft zich sinds 1975 toegelegd op de ontwikkeling van een allesomvattende intelligentietheorie. In 1981 interviewde hij samen met collega’s leken uit allerlei lagen van de bevolking. Via een indirecte benadering werd aan hen gevraagd welke gedragingen volgens hen typisch zijn voor intelligente mensen en niet-intelligente mensen. Meest voorkomende antwoorden bij intelligent waren: logisch en goed kunnen redeneren, zeer belezen zijn en met veel begrip kunnen lezen, erg open-minded zijn en erg verstandig zijn. Bij niet-intelligent: niet nieuwsgierig zijn, geen rekening houden met andere mensen en moeite hebben met dingen vanuit verschillende perspectieven zien. Door de veelvoud aan antwoorden is duidelijk dat mensen intelligent als een heel divers begrip zien dat vele dimensies heeft.

Volgens Sternberg zijn er drie vormen van intelligentie te onderscheiden binnen de door de leken gegeven antwoorden:

• praktisch probleemoplossend vermogen

• verbaal vermogen

• sociale competentie

Er bleek grote overlap te zijn tussen antwoorden van leken en de visies van experts op het gebied van intelligentie, concludeert Sternberg in zijn boek ‘The triarchic mind. A new theory of human intelligence.’ uit 1988. Maar daarnaast is het zo dat de intelligentie die psychologen bestuderen slechts voor een deel overeenkomt met het bredere, maatschappelijke idee. Het common sense idee van intelligentie omvat veel meer aspecten dan datgene wat er met intelligentietests wordt gemeten. Leken hebben dus een breder en ook diffuser beeld van wat intelligentie is, dan de psychologen die er veel meer fijne nuances in aanbrengen en een beperkter concept ervan hebben. De leken voegen ook begrippen als sociale cognitie en motivatie aan het concept van intelligentie toe, terwijl dat voor de psycholoog op zichzelf staande concepten zijn.

De latijnse term intellegere, waarvan het woord intelligentie is afgeleid, is een samenstelling van de woorden inter dat tussen of te midden van betekent, en legere dat verzamelen, uitkiezen en lezen betekent. Als geheel woord heeft het de betekenis waarnemen, inzien, begrijpen, weten en kennen gekregen. Het oorspronkelijke begrip voor intelligentie is dus net zo breed als de beschrijving die leken nu geven. Maar met intellegere wordt door wetenschappers vooral gedoeld op cognitieve vermogens.

Leken hebben vaak controversiële uitgangspunten, zoals dat de een denkt dat intelligentie iets is wat tijdens het gehele leven stabiel blijft en de ander denkt dat intelligentie wel te verbeteren is. Sommigen denken dat intelligente mensen wereldvreemd en onhandig zijn, terwijl een ander persoon intelligente mensen interessant, gezellig en creatief vindt. Door deze tegengestelde opvattingen blijkt wel dat het nodig is dat de psychologie als wetenschap het begrip intelligentie goed afbakent en er meer duidelijkheid over schept. 

Wetenschappelijk onderzoek kan opvattingen uit de folkpsychologie aanvullen of corrigeren.
De wetenschappelijke psychologie onderscheidt zich op twee punten van de folkpsychologie:

• Zij streeft via empirisch onderzoek naar zuivere, operationaliseerbare concepten

• Hypothesen worden getoetst en zo mogelijk bevestigd door onafhankelijke en zo objectief mogelijk verkregen onderzoeksdata.

•