JoHo

Begrip

Definitie

Aerobisch

Een reactie dat in of met moleculaire zuurstof plaats vindt.

Aminozuur

Een organisch molecuul dat een amino- (NH) en een zuurgroep (-COOH) bevat. Aminozuren dienen als bouwstenen voor eiwitten. 

Anaerobisch

Een reactie dat zonder moleculaire zuurstof plaats vindt.

Archaea

Een enkel cellig organisme zonder een celkern. Qua uiterlijk en metaboliek gelijk aan een bacterie, maar op moleculair niveau is het meer gelijk aan de genetische principes van eukaryoten.

Bacteriën

Het is een soort dat onder de groep bacteria, een van de drie groepen uit de boom des levens, valt. Het heeft geen celkern en behoort daarom tot de eukaryoten.

Chloroplast

Een organel dat voorkomt in groene algen en planten dat chlorofyl bevat. Het voert fotosynthese uit.

Cytoskelet

een systeem van eiwitdraden in het cytoplasma van een eukaryotische cel. Het geeft de cel vorm en de mogelijkheid om te bewegen. Voorbeelden zijn actine filamenten, microtubules en bemiddelende filamenten.

Diploïde

Een organisme dat een dubbel genoom bevat. Er zijn twee paar homologe chromosomen en daardoor zijn er twee kopieën van elk gen.

DNA replicatie

Een proces waarbij een kopie van een DNA molecuul wordt gemaakt

Enzym

Een eiwit dat een specifieke, chemische reactie katalyseert. Hierbij wordt de benodigde hoeveelheid energie verlaagt, zodat de reactie eerder en/of sneller kan verlopen.

Eukaryoten

Een organisme dat één of meerdere cellen met een aparte celkern bevat. Één van de drie takken van de boom des levens.

Fagocytose

Een proces waarbij ongewilde cellen worden opgeslokt door een cel. 

Gen

Een deel van het DNA dat wordt vertaald als één gebied. Het draagt genetische informatie en codeert voor een eiwit of een RNA molecuul.

Genduplicatie

Een deel of een heel gen wordt verdubbeld. Hierna kan het evolueren, een andere functie krijgen of onnodig zijn.

Genetische overtolligheid

De aanwezigheid van twee of meer gelijke genen met overlappende functies.

Genoom

De totale genetische informatie in een cel of organisme.

Haploïde

Het hebben van een enkele kopie van het genoom, één paar chromosoom. Voorbeelden zijn een spermacel, een eicel of een bacterie.

Homoloog

Één van twee of meer genen die gelijk zijn qua sequentie dat aanduidt dat ze van een gelijke voorouder afstammen.

Horizontale transfer

Is een proces waarbij genetisch materiaal tussen twee organismen wordt uitgewisseld, zonder dat er een familierelatie is tussen de twee.

Intercellulaire transfer

zie horizontale transfer

Meiose

Speciale soort van celdeling dat plaatsvindt tijdens seksuele reproductie. Het bevat twee succesvolle celkern delingen met maar één ronde zodat eruit een diploïde cel een haploïde cel ontstaat.

Mitochondria

Een membraanomlegen organel, zo groot als een bacterie, dat oxidatieve fosforlisatie uitvoert en produceert de meeste ATP (energie) in een eukaryotische cel.

Model organisme

Een soort dat voor een lange en intensieve tijd is bestuurd en dient als model voor het verkrijgen van fundamentele biologische principes.

Mutatie

Een erfelijke verandering in de nucleotide sequentie van een chromosoom.

mRNA (messenger RNA)

Een RNA molecuul dat de aminozuur sequentie voor een eiwit huishoudt. Een complementaire kopie wordt geproduceerd in eukaryotische cellen door RNA polymerase. Het wordt vertaald door een gekatalyseerde reactie in ribosomen.

Nucleotide

Een nucleoside met één of meerdere fosfaatgroepen, samengevoegd door esterbindingen aan suikers. DNA en RNA zijn polymeren van nucleotides.

Ortholoog

Genen of eiwitten van verschillende soorten die gelijk zijn in sequentie, omdat dat de genen zijn van een gelijke voorouder.

Paraloog

Genen of eiwitten die gelijk zijn in sequentie, omdat ze het resultaat zijn van genduplicatie in een voorouderlijk organisme. 

Plasma membraan

De omliggende wand van een levende cel.

Plasmide

Een smalle, circulair extra chromosomaal stukje DNA dat onafhankelijk repliceert van het genoom. Bewerkte plasmiden worden gebruikt als vectoren bij het klonen van DNA.

Polypeptide

Een lineair polymeer van aminozuren. Eiwitten zijn grote polypeptides.

Prokaryoten

Een enkel-cellig organisme zonder celkern.

Protist

Een enkel-cellige eukaryoot. Voorbeelden zijn protozoa, algen en gist.

Protozoa

Vrijlevende of parasitaire, nonfotosynthetische, enkel-cellige eukaryotische organismen. Ze leven op bacteriën of andere micro organismen.

Ribosomaal RNA (rRNA)

Een specifieke vorm van RNA moleculen die een deel van het ribosoom vormen en helpen bij de eiwitsynthese. 

RNA (ribonucleic acid)

Een polymeer dat gevormd wordt door covalent gebonden ribonucleotide monomeren.

Transcriptie

Het kopiëren van een streng DNA in een complementaire RNA sequentie door het enzym RNA polymerase.

Transfer RNA (tRNA)

Kleine RNA moleculen die worden gebruikt bij de eiwitsynthese als een adapter tussen mRNA moleculen en aminozuren. Elk type tRNA behoort tot een specifiek aminozuur.

Translatie

Het proces waarbij de sequentie van nucleotiden in een mRNA molecuul van aminozuren naar eiwitten worden vertaald.

Virus

Een deeltje dat RNA en DNA bevat in een eiwitjasje en in staat is om een gastheercel binnen te dringen en te gebruiken. Vervolgens wordt het virus vermeerderd en verspreid, met behulp van de gastheercel.