JoHo

1. Een sociologische blik op werk en samenleving

1. Het concept Werk

Iedereen, over de hele wereld, heeft op de een of andere manier met werk te maken. Het kan gaan om werk voor een baas, in een fabriek of winkel, op het land om in het eigen levensonderhoud te voorzien, huishoudelijk werk, en ga zo maar door. Maar ook indirecter kun je met werk te maken hebben; als investeerder in een onderneming, als land- of onroerend goed eigenaar waarop of waarin mensen werken, etc. Werk en alles wat daarmee te maken heeft speelt een rol bij het begrijpen van samenlevingen. Het is echter wel van belang daarbij de betekenis van het begrip ‘werk’ duidelijk te hebben. Dit is niet gemakkelijk. Moet werk bijvoorbeeld gezien worden als een activiteit gebaseerd op taken waar mensen voor betaald worden? Maar hoe zit het dan met huishoudelijk werk wat zo’n grote plek inneemt in en noodzakelijk is voor het leven van alledag? Glucksmann stelt voor dat activiteiten waarvoor men kennis verwerft en bepaalde vaardigheden leert en moeite doet ook onder werk valt; koken, bijvoorbeeld. Dit kan echter ook doorslaan zodat een simpele handeling als door de kamer lopen om een raam open te zetten al als werk gezien wordt. Daarom zijn er twee aspecten van werk die herkend moeten worden om tot een sociologisch concept van werk te komen. Het eerste is het taak-gerelateerde aspect, het tweede is de rol die werk speelt in het levensonderhoud van mensen. Op deze manier wordt het geassocieerd met de moeite die gedaan wordt om taken te volbrengen, maar wordt het beperkt tot iets met een economisch element, in de breedste zin van het woord. Daarnaast heeft werk niet alleen te maken met levensonderhoud, maar ook met hoe mensen hun leven en identiteit vormgeven. Hoe ze zichzelf zien. Werk is een sociaal, economisch en cultureel fenomeen. Het komt voor in de maatschappij en daarom moet ook eerst het begrip ‘samenleving’ tot een concept gemaakt worden.

2. Het concept Samenleving

Sociologie geeft ons onder andere inzichten die ons het brede spectrum van werk en werk-gerelateerde handelingen doen begrijpen die voorkomen in de context van de bredere sociale en culturele regelingen. Het sociale leven is georganiseerd; zou dit niet zo zijn dan zou er geen voorspelbaarheid zijn in het leven, geen gevoel van orde en niets om mensen tegen te houden in het van het elkaar beroven en vermoorden in hun najagen van zelfzuchtige belangen. Door de menselijke geschiedenis heen zien we daarom verschillende patronen van sociale organisatie. Denk bijvoorbeeld aan het leven van de jager-verzamelaars, het leven in het Romeinse Rijk of in nomadische stammen. In de huidige samenlevingen is er algemene sociale organisatie; een patroon van sociale structuren, culturen, instellingen, etc. Daarbinnen is een set werk organisaties te vinden die opereren – zowel in samenwerkingsverband als concurrerend – om goederen en diensten te produceren en leveren en ook sociale, politieke en economische aspecten van het leven beheren.

2.1.

Er kan gezegd worden dat werkregelingen en sociale patronen zowel het resultaat van menselijk handelen zijn als factoren die die handelingen helpen vormen. In deze zin wordt er binnen de sociologie dan gekeken naar culturele patronen en ‘structuren’ in het sociale leven (door te kijken naar hoe mensen denken en handelen). Die patronen worden vervolgens gezien als het resultaat van de handelingen van individuen en als dingen die op hun beurt weer het individu beïnvloeden, aanmoedigen en verplichten. Voor die patronen kunnen twee elkaar uitsluitende verklaringen gegeven worden, algemeen verwoord met vrije wil en determinisme. Als socioloog moet je echter verder willen kijken dan dat. Om de patronen te kunnen verklaren is er een analyse nodig die kijkt naar de manier waarop personen tot hun werkinteresses gekomen zijn en hun aspiraties ‘gekozen’ hebben in het licht van hun eerdere ervaringen in het leven en wat ze geleerd hebben van culturele en ouderlijke invloeden als het gaat om wat de geschikte en mogelijke types werk voor hen waren. Er is sprake van een verstrengeling van individuele en sociale factoren, van vrije wil en verplichting. Met andere woorden, individuen maken de samenleving en de samenleving maakt individuen. Sociologie is daarom een studie van interrelaties tussen het individu en het sociale waarbij de grootste potentie ligt in het bestuderen van processen waarbij patronen van menselijke interactie en macht vormgegeven worden door en vormgeven aan menselijke initiatieven en keuzes.