JoHo

1. Onderkenning van lees- en spellingproblemen en dyslexie

Leren lezen en spellen

Lezen en schrijven zijn in onze geletterde samenleving belangrijke vaardigheden. Onderwijs speelt daarbij een grote rol. Lezen en spellen zijn aangeleerde vaardigheden die zich in het algemeen niet spontaan ontwikkelen.

Technisch lezen = de vaardigheid om een geschreven vorm van een woord naar de betreffende klankvorm om te zetten, oftewel decoderen waarbij het gaat om de letter-klankkoppeling. Bij het lezen van een woord worden in de hersenen de letters en bijbehorende klanken geactiveerd en wordt er meestal automatisch een koppeling gemaakt met de woordbetekenis.

Spellen = het omzetten van de klankvorm naar schrift, oftewel coderen waarbij het gaat om de klank-letterkoppeling

Fonemen = /klanken/ die binnen een taal worden onderscheiden

Grafemen =’ letters’ (bv. k, l, a) of lettercombinaties (bv. ee, au, ei) die klanken weergeven

Een klank (foneem) kan op meerdere manieren worden weergegeven door letters (grafemen), zo kan de klank /g/ worden weergegeven als ‘g’ of ‘ch’. Andersom kan een letter op verscheidene wijzen worden uitgesproken. Er bestaat dan ook geen 1-op-1 relatie tussen grafemen en fonemen.

In de ontwikkeling van geletterdheid kunnen 3 fasen worden onderscheiden:

1. Fase van ontluikende geletterdheid: voorschoolse fase waarin het kind leert spreken en luisteren

2. Fase van beginnende geletterdheid: groep 1 t/m 3, oriëntatie op de functies van de geschreven taal en de basisprincipes van het leren lezen en schrijven worden geleerd

3. Fase van gevorderde geletterdheid: groep 4 en verder, automatisering van leesproces en uitbreiding van de spellingvaardigheid

De volgende aspecten staan centraal bij de ontwikkeling van een goede lees- en spellingvaardigheid:

• Inzicht in het alfabetische principe

Letters corresponderen met bepaalde klanken en klanken kunnen worden gekoppeld aan letters. Het doorzien van de relatie tussen letters en klanken is belangrijk om te kunnen lezen en spellen. Ontbreekt dit inzicht, dan zullen woorden als geheel (als een plaatje of beeld) moeten worden onthouden, wat tot problemen leidt.

• Automatisering

Het koppelen van letters en klanken gaat dusdanig snel dat het proces zonder bewuste aandacht verloopt, snelle woordherkenning. Automatisering is van belang om de aandacht te kunnen richten op de betekenis van het woord en de inhoud van een boodschap.

Taalbewustzijn = bewustzijn van de vormaspecten van een woord (‘kabouter’ is een lang woord, ‘reus’ kort), beoordelen op basis van vorm, niet op basis van inhoud.

Fonologisch bewustzijn = bewustzijn dat woorden of woorddelen verwijzen naar klankgroepen, zo bestaat het woord ‘kruiwagen’ uit drie delen: /krui/ - /wa/ - /gen/

Fonemisch bewustzijn = bewustzijn dan woorden zijn opgebouwd uit heel kleine klankeenheden (/r/ - /oo/ - /s/ of /b/ - /a/ - /s/)

Auditieve analyse = het opdelen van een woord in losse klanken (hakken)

Auditieve synthese = het samenvoegen van losse klanken tot een woord (plakken)

Morfemen = betekenisvolle elementen in een woord, bv. ‘paard’ – ‘en’

In groep 3 ligt bij het lees- en spellingonderwijs de nadruk op het aanleren van de techniek. De basisprincipes en basisvaardigheden van lezen en schrijven worden geleerd.

Het globale verloop van de lees- en spellingontwikkeling van groep 1 t/m groep 8:

Groep 1/2: stimulering van de ontwikkeling van de geletterdheid. Er ontstaat herkenning van de functies van de geschreven taal ( communiceren via schrift). Er ontstaat besef van een relatie tussen de geschreven en gesproken taal. Het taalbewustzijn ontwikkelt zich. Het fonologisch en fonemisch bewustzijn ontwikkelen zich. Het fonemisch bewustzijn is van belang voor de auditieve analyse en synthese. Het besef van het alfabetische principe ontstaat. Aan het eind van groep 2 kennen de leerlingen gemiddeld 13 letters.

Groep 3: Het aanvankelijk lees- en spellingonderwijs kan in deze groep in 2 fasen worden opgedeeld.

1e fase: uitleg van het alfabetische principe m.b.v. een systematische leesmethode. De elementaire lees- en spellinghandeling wordt geleerd. Elementaire leeshandeling omvat spellend lezen, de basistechniek om korte, geschreven woorden te ontsleutelen door de letters in klanken om te zetten en deze losse klanken weer samen te voegen tot een woord. Elementaire spellinghandeling omvat het analyseren van een gesproken woord in klanken en daaraan de juiste letters te koppelen. In de 1e fase ligt de nadruk op klankzuivere woorden met een eenvoudige mkm-structuur (‘bal’), waarbij er sprake is van een directe koppeling tussen letters en klanken.

2e fase: ook de moeilijkere woorden komen aan bod. De nadruk ligt op het snel en accuraat uitvoeren van het lezen en spellen van woorden met steeds complexere woordstructuren. De leesvaardigheid wordt uitgebreid naar woorden met medeklinkercombinaties (‘slaap’), meerlettergrepige woorden (‘voetbal’) en niet-klankzuivere woorden (‘mond’). Het letter voor letter spellen maakt plaats voor directe woordherkenning en directe identificatie van woorddelen, waarbij gebruik wordt gemaakt van morfemen. Wat betreft spellen worden naast klankzuivere woorden ook woorden met afwijkende spellingpatronen (‘ring’) en langere woorden geschreven.

Vanaf groep 4: er is sprake van voortgezet technisch lezen, waarbij de complexiteit van het lees- en spellingproces toeneemt. Zowel het lezen als het spellen gaat steeds sneller waarbij minder aandacht nodig is.