Voor aanvang van de tienerjaren is er al een grote hormonale toevoer waar te nemen. Voordat de menstruatie bij meisjes aanvangt (in de VS rond 12,5 jaar) zijn er bijvoorbeeld al twee tot drie jaar grote hormonale en fysieke veranderingen aan de gang. Bij meisjes beginnen de hormonale veranderingen eerder dan bij jongens, respectievelijk rond het 9e tot 10e levensjaar en rond het 10e tot 12e levensjaar. De hormonale veranderingen kunnen langere tijd aanhouden en voor gedragsveranderingen gedurende de tienerjaren zorgen.

Wanneer begint bij kinderen de toename van hormonen?

Voor aanvang van de tienerjaren is er al een grote hormonale toevoer waar te nemen. Voordat de menstruatie bij meisjes aanvangt (in de VS rond 12,5 jaar) zijn er bijvoorbeeld al twee tot drie jaar grote hormonale en fysieke veranderingen aan de gang. Bij meisjes beginnen de hormonale veranderingen eerder dan bij jongens, respectievelijk rond het 9e tot 10e levensjaar en rond het 10e tot 12e levensjaar. De hormonale veranderingen kunnen langere tijd aanhouden en voor gedragsveranderingen gedurende de tienerjaren zorgen.

Wat maakt onderzoek naar vroege puberale hormonen belangrijk?

Er zijn weinig onderzoeken die zich richten op de puberteit en bijbehorende hormonen. Met de adolescentie wordt daardoor ook niet altijd hetzelfde bedoeld. De leeftijdsrange varieert tussen de tien en 25 jaar. Gedurende deze periode vinden vele, door hormonen geïndiceerde, veranderingen plaats in de hersenen en het gedrag. Daarom is het van belang om op de hormonale achtergronden te focussen:

• Puberteit is de start van de transitie van kind naar adolescentie.

• Biologische componenten van puberale rijping leiden tot ontwikkelingsdoelen en -hypothesen.

• Onderzoek naar de puberteit kan goed worden vergeleken met dierstudies.

• Gedurende de puberteit zijn er grote veranderingen in sociale en affectieve verwerking.

Welke ontwikkelingen zijn er in onderzoek naar sociale en affectieve invloeden van hormonen gedurende de puberteit?

Puberale hormonen lijken een effect te hebben op de affectieve en sociale verwerking. Veranderingen in hersengebieden als het striatum en de amygdala zorgen ervoor dat jongeren gevoeliger worden voor de sociale wereld. Sociale domeinen krijgen steeds meer aandacht en motivatie.

Is er samenhang tussen neuroendocrinologische en hormonale veranderingen in de puberteit?

Gedurende de puberteit zorgen hormonen voor een rijping van de seksualiteit. Er ontstaat een fysieke groeispurt, het gezicht krijgt duidelijkere kenmerken behorend bij de sekse, de stem verandert, het lichaam verandert en er zijn metabole veranderingen.

Het begin van de puberteit kan worden gezien als het moment waarop het hypothalamic-pituitary-gonadal (HPG) as heractiveert. Door de hypothalamus worden dan grote hoeveelheden geslachtshormoon vrijgelaten gedurende de slaap. Bij meisjes ontstaat er hierdoor in eerste instantie borstontwikkeling en bij jongens genitale ontwikkeling. De ontwikkeling van deze en andere secundaire geslachtskenmerken wordt daarnaast ook bevorderd door dehydroepiandrosteron en groeihormoon.

Er zijn gedurende deze periode niet alleen lichamelijke veranderingen waar te nemen. Ook op neuronaal niveau gebeurt er veel. Dit is tot op heden met name met dierstudies aangetoond, aangezien directe en indirecte hormonale veranderingen gedurende de puberteit bij mensen moeilijk onderscheiden kunnen worden.

Wat zijn de verbanden tussen hormonen in de puberteit en gedragsveranderingen in de adolescentie?

Welke invloeden heeft testosteron op gedrag?

Door verhoogde testosteronniveaus gedurende de adolescentie wordt het gedrag meer opzoekend. Er is bijvoorbeeld meer proactieve agressie en er worden meer risico's genomen door jongens. Zowel jongens als meisjes zoeken meer sensatie en zijn gevoeliger voor beloning.

Nadat adolescente jongens veel risico nemen is er in het ventrale striatum een verhoogde activiteit waar te nemen. Dit gebied is actief wanneer iemand een beloning (verwacht te) krijgt(/en). De vergrote hoeveelheid geslachtshormoon zou het beloningssysteem in de hersenen gevoeliger kunnen maken, waardoor adolescenten gevoeliger zijn voor beloning.

Er is een groot effect van de omgeving en agressief gedrag waar te nemen: hoe meer testosteron een jongen produceert, hoe groter de kans is op proactieve agressie, maar alleen op het moment van statusbedreiging. Onderzoek wijst daarnaast uit dat meisjes die worden gepest, minder testosteron aanmaken. Jongens die worden gepest maken daarentegen juist meer testosteron aan.

Welke invloeden heeft estradiol op gedrag?

Bij meisjes is er een relatie gevonden tussen de niveaus van estradiol en risico's nemen. Dit was daarnaast te linken aan de menstruatiecyclus. Hogere estradiol niveaus houden bij meisjes ook verband met een verhoogde activiteit in het ventrale striatum na grote risico's (dit effect is bij jongens met testosteron groter).

Wat is het verband tussen hormonen in de puberteit en hersen-gedragsinteracties?

Interacties tussen het sociaalaffectieve verwerkingssysteem en het cognitieve controlesysteem zorgen voor een goede aanpassing aan de snel veranderende sociale omgeving gedurende de adolescentie. Dit is gezond. De interactie kan echter ook ongezonde reacties, zoals depressie of middelenmisbruik, met zich meebrengen. Dit begint vaak klein, maar kan heel groot worden.

Welke puberale veranderingen zijn er in het slaappatroon?

Gedurende de puberteit hebben jongeren vaak de voorkeur wat later in hun circadiaanse ritme te gaan slapen en wat langer door te slapen in de ochtend. In de moderne maatschappij worden jongeren echter blootgesteld aan allerlei soorten licht, bijvoorbeeld van de televisie of van computerschermen. Hierdoor wordt de voorkeur om wat later te gaan slapen vergroot, en de bedtijd verlaat. Op een gemiddelde schooldag moet de jongere echter wel vroeg opstaan. Hierdoor ontstaat er chronische slaapdeprivatie. Dit heeft effect op emoties, gedrag, cognitie en leren, wat op hun beurt weer kan leiden tot extra slaapdeprivatie.

Bovenstaande wijst uit dat een kleine verandering in puberteitsgedrag (iets later gaan slapen) uiteindelijk grote gevolgen kan hebben, onder andere door sociale factoren. Dit heeft gevolgen op de lange termijn.

Wat zijn de conclusies voor toekomstig onderzoek?

Het specifieke proces van hormonale veranderingen gedurende de puberteit en de invloed daarvan op de hersenontwikkeling zou veel uitgebreider bestudeerd moeten worden. Daarnaast heeft soms niet de hoeveelheid van een bepaald hormoon invloed, maar het moment van uitscheiding, of het patroon van uitscheiding. Toekomstig onderzoek zou zich ook moeten richten op de vele verschillende en veranderende hormonen in de puberteit. Dit gaat bijvoorbeeld ook over het neuroendocriene systeem dat gedurende de puberteit grote veranderingen doormaakt. Sociaal-cognitieve processen worden bijvoorbeeld beïnvloed door het oxytocine-vasopressine systeem. Aangezien er in de puberteit op dit gebied veel veranderingen waar te nemen zijn, zou het vreemd zijn als deze twee hormonen hier niets mee te maken zouden hebben. Hier is echter nog zeer weinig onderzoek naar uitgevoerd.