Waar vindt de staatsleer haar oorsprong? - Chapter 1
Wat wordt verstaan onder staat en staatsleer?
Omstreeks de overgang van de 15e naar de 16e eeuw wordt het woord ‘Staat’ voor het eerst gebruikt in een betekenis die aansluit bij het hedendaags spraakgebruik. Het woord ‘Staat’ krijgt pas betekenis in de 19e eeuw. Maar het begrip Staat is al veel eerder besproken door grote schrijvers en denkers. De staatsleer vindt haar oorsprong bij Socrates (469-399 v. Chr.) en zijn leerling Plato (429-347 v. Chr.). Plato heeft een theorie van de politieke gemeenschap gegeven die een blijvende invloed heeft gehad op de verdere ontwikkeling van de Europese staatsvorming. Plato’s leerling Aristoteles (384-322 v. Chr.) had een andere visie over de Staat. Zijn geschriften hadden een meer empirische en praktische kant dan die van zijn leermeester Plato. Naarmate het Romeinse rijk groeide, kreeg deze een eigen staatsleer. Deze staatsleer was beïnvloed door de Grieken, maar had ook zijn eigen kenmerken. De belangrijkste schrijver over deze Romeinse staatsleer was Marcus Tullius Cicero (106-43 v. Chr.).
Is de staat een roversbende?
De opkomst van het christendom is van invloed geweest op de gedachte dat de Staat samen ging met het menszijn, waarbij de mens zich volledig moest kunnen ontplooien. De kerk kreeg van keizer Constantijn de Grote (ca. 280-337) een officiële status en van diens opvolger Theodosius I de Grote (346-395) de status als staatskerk. Maar de kerk bleef zich altijd verzetten tegen de pre christelijke filosofie met zijn heidense wortels.
Aurelius Augustinus (354-430) wist tussen deze twee grootheden (het christendom en de klassieke oudheid) een brug te slaan. In zijn boek De Civiate Dei (ca. 420) deed hij de uitspraak; “Als de gerechtigheid verdwijnt, wat zijn staten dan anders dan roversbenden in het groot? En wat zijn dan roversbenden anders dan kleine staatjes?”. Augustinus was een aanhanger van Plato’s werk. Augustinus’ geschriften (met name De Civiate Dei) vormen een brug tussen christendom en de klassieke oudheid, waarin waardering en respect over het gewordene doorklinkt, maar tegelijkertijd gewaarschuwd wordt voor klakkeloze bewondering van Staat of vorst.
Wat is het belang van het heilige Roomse keizerrijk?
De aldus ingezette verzoening bereikte zijn hoogtepunt in de karolingische renaissance, door de kroning van Karel de Grote (kerstmis 800) door de paus. Toen Karel de Grote overleed kon het rijk zoals het was samengesteld niet langer blijven bestaan. Door invallen van de Arabieren, Hongaren en Noormannen brokkelde het rijk af en viel het uiteen. Otto de Grote (912-973), eerste keizer van het heilige roomse keizerrijk (962 tot 1806), waagde een poging om het rijk (de oostelijke helft ervan) te herstellen. In de middeleeuwen betekende het begrip ‘recht’ iets anders dan nu. Rechters waren vaak nog partijdig en er was een vage grens tussen de tenuitvoerlegging van de uitspraak en eigenrichting. In de twaalfde en dertiende eeuw verandert er veel. De dreiging van buitenaf verdwijnt en de welvaart neemt toe. De bevolking en de steden groeien in aantal en omvang. De herontdekking van de klassieken en van het Romeinse recht bevorderden een opbloei van wetenschap en beschaving.
Wat is de investituurstrijd?
De investituurstrijd (1073-1122) is de strijd tussen kerk en vorsten betreft de benoeming van de bisschoppen. Hoewel de bisschoppen geestelijke leiders waren, werden zij ten behoeve van de vorsten benoemd en ingezet voor politieke doeleinden. Wanneer de vorst niet langer de bisschoppen kon benoemen zou dit een inbreuk op zijn positie zijn. Uiteindelijk is de strijd beslist ten voordele van de Staat. Hieraan hebben de juristen van de eerste universiteiten in het Romeinse recht een grote bijdrage geleverd. Ook leverden zij personeel dat door de onderscheiding tussen publiek- en privaatrecht voorrang van de utilitas publica vestigde. Tot deze groep behoorden onder andere de volgende personen:
Phillips van Leiden (ca. 1320-1382): richtte zich tegen de versnippering van de overheidsmacht. Schreef het boek De cura reipublicae et sorte principantis waarin hij opkwam tegen de versnippering van de rechten der graven van Holland, tegen het geven van lenen en privileges die de overheidsbevoegdheid verkorten en als strijdig met het recht van onwaarde werd geacht.
Thomas van Aquino (1225-1274): erkenning van het natuurlijke. Aanhanger van Aristoteles en vóór de natuurlijke gerechtigheid en natuurlijk gezag. Volgens hem lag het natuurrecht in de werkelijkheid besloten en was het daarom niet van plaats, tijd of volk onafhankelijk. Wat goed of fout is hangt af van de feiten en niet van het menselijke oordeel.
Marsilius van Padua (ca. 1280-1343): behoefte aan orde en rust. Die behoefte was voor hem van zo’n groot belang dat hij de strijd tussen de vorst en de kerk ondergeschikt achten aan dit doel. Hij was met zijn opvattingen een voorloper van Niccolò Machiavelli.
- Keuzewijzer voor samenvattingen van Handboek van het Nederlandse Staatsrecht - Van der Pot - 16e druk
- Waar vindt de staatsleer haar oorsprong? - Chapter 1
- Wat is het verschil tussen een onafhankelijke en soevereine staat? - Chapter 2
- Wat is het verband tussen soevereiniteit en vrijheid? - Chapter 3
- Welke invloed hebben de samenleving en Staat op elkaar? - Chapter 4
- Wat is er bijzonder aan de geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk en Noord-Ierland? - Chapter 5
- Wat is er opvallend aan de geschiedenis van de Verenigde Staten van Amerika? - Chapter 6
- Hoe verliep de staatsrechtelijke geschiedenis van de Republiek Frankrijk? - Chapter 7
- Wat valt er op aan de geschiedenis van Bondsrepubliek Duitsland? - Chapter 8
- Hoe werd de Nederlandse staat gevormd? - Chapter 9
- Hoe werd de eenheidsstaat gevestigd? - Chapter 10
- Hoe is de parlementaire democratie ontstaan? - Chapter 11
- Welke algemene staatsbegrippen zijn van belang? - Chapter 12
- Wat is er belangrijk bij constitutie en grondrechten? - Chapter 13
- Hoe zijn grondrechten opgebouwd? - Chapter 14
- Welke algemene kennis over grondrechten is van belang? - Chapter 15
- Wat is het verband tussen grondrechten en gelijkheid? - Chapter 16
- Wat wordt verstaan onder vrijheid van meningsuiting, vereniging en vergadering en betoging? - Chapter 17
- Wat is vrijheid van belijdenis? - Chapter 18
- Wat is het verband tussen grondrechten en persoonlijke vrijheden? - Chapter 19
- Hoe worden vermogensrechten beschermd? - Chapter 20
- Wat wordt verstaan onder sociale grondrechten? - Chapter 21
- Wat is het verband tussen grondrechten en onderwijsvrijheid? - Chapter 22
- Hoe interacteren regering en koning met elkaar? - Chapter 23
- Hoe interacteren regering en ministers met elkaar? - Chapter 24
- Welke rol neemt De Staten-Generaal in? - Chapter 25
- Welke andere raden, kamers en colleges zijn belangrijk? - Chapter 26
- Hoe is het recht georganiseerd? - Chapter 27
- Welke brug is er tussen een staatsorgaan en het publiek? - Chapter 28
- Wat is het verband tussen organen en functies? - Chapter 29
- Hoe ziet een wetgevende functie er over het algemeen uit? - Chapter 30
- Wat is er van belang bij buitenlandse betrekkingen? - Chapter 31
- Wat is de plaats van Nederland in de EU? - Chapter 32
- Wat is het belang van veiligheidsbestuur in de Grondwet? - Chapter 33
- Hoe wordt het bestuur gecontroleerd? - Chapter 34
- Hoe worden de financiën van de Staat geregeld? - Chapter 35
- Wat wordt verstaan onder het begrip rechtspraak? - Chapter 36
- Hoe verloopt de decentralisatie van wetgevende en uitvoerende macht? - Chapter 37
- Wat is de rol van provincies? - Chapter 38
- Wat is de rol van gemeenten? - Chapter 39
- Wat is de rol van de waterschappen? - Chapter 40
- Welke lichamen met verordende bevoegdheid zijn er? - Chapter 41
- Hoe is Het Koninkrijk der Nederlanden opgebouwd? - Chapter 42
- Hoe verloopt de samenwerking en het staatsrecht van Aruba, Curaçao en Sint-Maarten? - Chapter 43
- Handboek van het Nederlandse Staatsrecht van Van der Pot - 16e druk - BulletPoints
- Abonneebundel met online TentamenTests van Handboek van het Nederlandse Staatsrecht - Van der Pot - 16e druk
- Geprinte samenvatting van Handboek van het Nederlandse Staatsrecht - Van der Pot - 16e druk
Chapters
Teksten & Informatie
JoHo 'chapter 'pagina
Wat vind je op een JoHo 'chapter' pagina?
- JoHo chapters zijn tekstblokken en hoofdstukken rond een specifieke vraag of een deelonderwerp
Crossroad: volgen
- Via een beperkt aantal geselecteerde webpagina's kan je verder reizen op de JoHo website
Crossroad: kiezen
- Via alle aan het chapter verbonden webpagina's kan je verder lezen in een volgend hoofdstuk of tekstonderdeel.
Footprints: bewaren
- Je kunt deze pagina bewaren in je persoonlijke lijsten zoals: je eigen paginabundel, je to-do-list, je checklist of bijvoorbeeld je meeneem(pack)lijst. Je vindt jouw persoonlijke lijsten onderaan vrijwel elke webpagina of op je userpage
- Dit is een service voor JoHo donateurs en abonnees.
Abonnement: nemen
- Hier kun je naar de pagina om je aan te sluiten bij JoHo, JoHo te steunen en zelf en volledig gebruik te kunnen maken van alle teksten en tools.
Abonnement: checken
- Hier vind je wat jouw status is als JoHo donateur of abonnee
Aantekeningen: maken
- Dit is een service voor wie bij JoHo is aangesloten. Je kunt zelf online aantekeningen maken en bewaren, je eigen antwoorden geven op tests, of bijvoorbeeld checklists samenstellen.
- De aantekeningen verschijnen direct op de pagina en zijn alleen voor jou zichtbaar
- De aantekeningen zijn zichtbaar op de betrokken webpagine en op je eigen userpage.
Prints: maken
- Dit is een service voor wie bij JoHo is aangesloten. Wil je een tekst overzichtelijk printen, gebruik dan deze knop.