Er is nog veel onbekend over het bewustzijn. Hoe meer er bekend wordt over de hersenen en het gedrag, hoe minder er bekend wordt over het bewustzijn. Het heeft te maken met het eigen perspectief. Iedereen ziet dingen op een andere manier en heeft daarbij een eigen ervaring. Er moet hierbij gekeken worden naar de objectieve en subjectieve wereld van een persoon. Het gaat om je eigen kennis van andere knelpunten die zorgt dat je antwoord kan krijgen op bepaalde vragen.
De uitleg van bewustzijn kan opgedeeld worden in twee theorieën. Ten eerste de monist theorie waarbij er wordt gedacht dat er maar een soort in de wereld bestaat. Ten tweede de dualisme theorieën die uitgaan van twee soorten.
Descartes was een aanhanger van het dualisme. Hij is vooral bekend geworden door de uitspraak “ik denk dus ik besta.” Hij zei dat zelfs wanneer je aan alles twijfelt er altijd nog iets blijft bestaan en keek dan ook vooral naar dingen die na twijfel bleven bestaan. Descartes beschreef het lichaam als een machine bestaande uit ‘uitgebreid materiaal’ (res extensa), maar concludeerde dat de geest een aparte entiteit was van ‘denkend materiaal’ (res cogitans). Er bestaat een relatie tussen fysieke en mentale aspecten en deze staan met elkaar in interactie, zij beïnvloeden elkaar. Dit wordt substance dualism genoemd.
Bovenstaande wordt niet door iedereen ondersteund. Vanuit de ordinary-language filosofie wordt gedacht dat veel problemen ontstaan doordat de taal om mentale processen te beschrijven niet helder is of verkeerd gebruikt wordt. Dit wordt vooral ondersteund door Ryle. Hij probeerde behaviorisme en dualisme tot elkaar te brengen. Hij ondersteunt het idee dat de geest of het verstand is wat de hersenen doen. Er is minder onderbouwing voor bewustzijn. Er blijkt wel veel overlap te zijn tussen hoe mensen denken over bewustzijn, verstand en het zelf.
In 1977 hebben Popper en Eccles de dualistische interactie theorie voorgesteld. Zij dachten dat de processen in de hersenen beïnvloed konden worden door het gevoel van het zelf. Dit zou ook leiden tot vrije wil en subjectieve ervaring. Dit werd ook ondersteund door Chalmers in 2007. Hij gelooft dat ervaring ontstaat door fysieke processen zonder dat de fysieke wereld daarbij een grote rol speelt. Hierbij gaat het om het verkrijgen van fysieke en onvoorstelbare informatie.
Dennett hangt dezelfde ideeën aan als Ryle, waarbij hij stelt dat je dualisme niet zou moeten accepteren. Toch is het moeilijk om dit te vermijden. Hij zag bewustzijn als een theater. Dit noemde hij het Cartesian Theatre. Zodra je zegt dat iets in je bewustzijn aanwezig is dan is het alsof je het publiek bent van je eigen show.
Een andere benadering is de materialistische benadering. Hierbij wordt gedacht dat de interactie tussen alle factoren al vaststaat en dat bewustzijn hier geen rol meer in kan spelen. Hierbij hoort identiteit (mentale status is gelijk aan de status van de hersenen) en functionalisme (mentale status is gelijk aan de functionele status). Er is binnen deze theorie geen ruimte voor een subjectieve benadering.
Daarnaast is er nog het idee van epiphenomenalism. Dit is het idee dat de mentale status ontstaat door gebeurtenissen, maar mentale status heeft geen effect op gebeurtenissen. Dit lijkt niet zo te zijn, omdat dit zou betekenen dat we nooit over een gebeurtenis kunnen praten.
Met de extreme theorieën is het moeilijk om niet terug te vallen op dualisme. Een manier om dit te doen is door te geloven in panpsychism. Hierbij wordt gedacht dat mentale operaties op een bepaalde manier bewust zijn. De extreme versie gelooft daarnaast ook dat alle elementen bewust zijn zoals wolken en rivieren. Dat zou betekenen dat een steen een bepaald niveau van bewustzijn heeft.
Psychologie werd geïntroduceerd om de filosofie van mentale operaties te beschrijven. Later werd het gezien als wetenschap. James beschreef in 1890 in een boek verschillende onderdelen van bewustzijn. Hij zag psychologie als de wetenschap die de verschillende operaties van de hersenen verklaart. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om gevoelens maar ook om bewustzijn. Bewustzijn heeft geen specifieke definitie. James heeft hier veel onderzoek naar gedaan en zag ook de rol van de fysiologie. Hij onderzocht het domein psychophysics waarbij waarnemingen en fysieke stimuli gecombineerd worden.
Helmholtz deed in dezelfde periode onderzoek naar de snelheid van signalen vanuit de hersenen naar de zenuwen. Hij dacht dat hij hiermee bewustzijn had gemeten, maar hij had vooral de bovenliggende processen gemeten. Dit heeft geleid tot de fenomenologie (phenomenology). Daarbij gaat het vooral om de subjectieve ervaring en wordt uitgegaan van het idee dat bewustzijn gaat over een object of gebeurtenis. Dit object gaat verder niet over iets. Hierbij is de subjectieve ervaring dus van belang waardoor het bewustzijn ontstaat.
Wundt maakte gebruik van introspectie, waarbij het gaat om hoe iemand zich van binnen voelt. Volgens hem waren er sensorische kenmerken (zoals licht) en affectieve kenmerken (zoals plezier). Een combinatie van deze twee kenmerken kon leiden tot bewustzijn. Een probleem met zijn experimenten was dat deze experimenten als vereiste hadden dat je moest kunnen rapporteren wat je had gedaan of wat je voelde. Dit zorgt alleen weer voor een verstoring in de daadwerkelijke gedachten en gevoelens.
Watson is de grondlegger van het behaviorisme en ging uit van het voorspellen en controleren van gedrag. Hierdoor kon het gedrag betrouwbaar gemeten worden. Door zijn theorie is het bewustzijn steeds verder uit de psychologie verdreven. Veel van de experimenten en gedachten van Watson kwamen voort uit Pavlov. Hierbij speelde Skinner met operante conditionering ook een rol. Deze benadering hielp bij onderzoek naar geheugen en leren maar minder bij onderzoek naar bewustzijn.
Uiteindelijk werd bewustzijn wel weer opgenomen binnen de psychologie en het boek van James speelde hierbij een rol. Hij ging daarbij uit van radicaal empirisme. Hierbij werd ervaring aan betekenis gekoppeld. Door de introductie van computers werd er meer gekeken naar de connecties. Een benadering die de feedback tussen de hersenen, het lichaam en de wereld combineert wordt gebruikt om te verklaren dat de hersenen constant proberen om sensorische input te combineren met eigen verwachtingen. Door Vygotsky werd juist gesteld dat het veel meer afhankelijk is van sociale interactie. Er is tegenwoordig nog steeds veel onduidelijk.
Met de term bewustzijn worden subjectieve ervaringen bedoeld in deze samenvatting.
Een verandering in het bewustzijn vindt nooit plaats zonder een verandering in de hersenen en dat vindt nooit plaats zonder een verandering in bewustzijn. Volgens Chalmers was het probleem dat bewustzijn samenhangt met ervaring. Over ervaring is wetenschappelijk gezien nog weinig bekend. Daardoor is het moeilijk om bewustzijn te begrijpen vanuit een wetenschappelijke basis.
Tegenwoordig wordt vooral gedacht dat wat er in het zenuwstelsel gebeurt onbewust is, maar dat dit wel kan leiden tot bewustzijn. Deze interactie werd ook beschreven in de psychodynamische theorie van Freud. Hierbij zouden de onbewuste factoren, id, ego, en superego, uiteindelijk terugkomen in meer bewuste situaties zoals dromen. Echter, het onderzoek van Freud bleek niet altijd betrouwbaar en daarom wordt deze theorie niet meer als uitleg van bewustzijn gezien.
Het is moeilijk om bewustzijn en onderbewustzijn te onderscheiden.
