Doel van bedrijfseconomie voor juristen

Er zal een overzicht worden gegeven van de ondernemingseconomische kennis, waar de jurist in de 21^e eeuw over moet beschikken. Het gaat daarbij om het lezen en analyseren van jaarrekeningen van ondernemingen en inzicht verkrijgen in de werking van financiële processen en de wijze waarop deze gestuurd worden. De jurist moet immers weten bij welke situaties een accountant moet worden ingeschakeld in geval van calamiteiten. Neem daarbij het afhandelen van faillissementen en surseance van betalingen als voorbeeld. Ook een goede communicatie met financiële deskundigen is daarbij erg belangrijk. In hoofdstuk 1 wordt een uitleg gegeven van de begrippen ‘onderneming’ en ‘financiële gegevens’.

Wat is een onderneming

Een onderneming is volgens een arrest van de Strafkamer van de Hoge Raad in 1914 (Naaischool-arrest) een gebruiksmiddel, waarbij zelfstandig kan worden deelgenomen aan het economische verkeer. De onderneming kan worden omschreven als een entiteit waarmee (1) zelfstandig wordt deelgenomen aan het economische verkeer, (2) met de bedoeling winst te behalen door (3) georganiseerde aanwending van productiefactoren. De bedoeling is daarbij het behalen van winst door middel van een zo efficiënt mogelijk gebruik van de productiefactoren. De begrippen productie (factoren), organisatie en zelfstandig staan bij een onderneming centraal. Productie betekent het combineren en gebruiken van productiefactoren om daarmee de welvaart te vergroten. Ook dienstverlening, zoals de werkzaamheden van een advocaat, worden productie genoemd. Organisatie betekent een samenwerking tussen personen die een bepaald doel willen bereiken. Het gaat daarbij om het maken van winst. De output (waarde van de opbrengsten) moet daarbij hoger zijn dan de input (geld dat onderneming kwijt is aan het inkopen van goederen en/of arbeidskosten). Alleen wanneer de output de input overtreft is de onderneming economisch gezien zelfstandig. De continuïteitsveronderstelling, ook wel going-concern principle, berust op deze gedachte.

Sommige activiteiten worden door de markt geregeld en anderen weer door de onderneming. Volgens de ondernemingseconoom Coase heeft dat vooral te maken met transactiekosten. Wanneer markten niet perfect werken (deelnemers hebben dan verschillende soorten informatie, waardoor transacties niet kosteloos zijn) kunnen activiteiten beter door de onderneming ontplooid worden.

Denk daarbij aan het opstellen en sluiten van arbeidscontracten. Je kunt voor elke activiteit wel personeel inhuren, maar in dat geval moet je steeds opnieuw met partijen onderhandelen. Daarom worden er vaak vaste dienstverbanden afgesloten tegen van te voren vastgestelde prijzen en dus niet tegen marktprijzen.

Onderdelen bedrijfseconomie

De bedrijfseconomie kan in een viertal vakgebieden worden opgedeeld:

1. Strategie en Marketing (externe organisatie)

2. Interne organisatie

3. Kosten, waarde en winst (accounting)

4. Financiering

Onder deze vakgebieden bestaan ook weer subcategorieën. Zo worden ‘kosten, waarde en winst’ weer aangeduid als accounting en ‘financiering’ weer als finance. Het deelgebied accounting kent nog de vormen management accounting (richt zich op interne informatieverstrekking en financial accounting (externe verslaggeving).

In het vakgebied van de externe organisatie komen de verschijnselen van de inkoop- en verkoopmarkt van de onderneming aan de orde. De onderneming moet zich daarbij afvragen wat de maatschappelijke behoefte precies is. Dit onderdeel van de bedrijfseconomie wordt ook wel de leer van de externe organisatie of marketing genoemd. De marketing richt zich op de taken en functies van de onderneming in het maatschappelijke voortbrengingsproces. Interne organisatie richt zich op de arbeidsverdeling binnen de onderneming. Centraal in deze leer staat de manier waarop mensen en middelen worden gecombineerd en gemotiveerd om de vooraf bepaalde doelstellingen te bereiken.

Winst is het verschil tussen de opbrengsten en de kosten. Om dit te bereiken heeft de onderneming inzicht nodig in de kostprijs per product. Die dient weer als bepaling van de verkoopprijs en de berekening van de winst. De kosten zijn de opgeofferde waarde bij het aanwenden van de input (dit is de kostentheorie).

Stromen en voorraden

Ondernemingen hebben fysieke en financiële voorraden om daarmee eventuele onevenwichtigheden tussen in- en uitgaande stromen (verandering van de stromen) op te vangen. Zonder grondstoffen kan een onderneming bijvoorbeeld stil komen te liggen. De aanschaf daarvan of andere input brengt uitgaven met zich mee. Deze hoeven echter niet tot kosten in dezelfde periode te leiden. Neem daarbij het financieren van een machine. Die wordt vaak in een aantal jaren afgeschreven.

Het ondernemingsmodel bestaat uit de volgende stromen:

1. Financiële stromen

2. Fysieke stromen

3. Financiële voorraden

4. Fysieke voorraden

Deze zaken worden weer weergegeven in een drietal financiële overzichten. Dat zijn het kasstroomoverzicht, de winst- en verliesrekening en de balans.

Op de balans staan de tijdstipgrootheden (voorraden) en op de verlies- en winstrekening en het kasstroomoverzicht staan periodegrootheden (stromen) vermeld. Tussen de drie overzichten bestaan veel overeenkomsten, die weer zijn terug te voeren op het verbanden tussen stromen en voorraden. Een belangrijk kenmerk is dat elke transactie weer tot twee effecten leidt. Een inkoop van grondstoffen leidt bijvoorbeeld tot een toename van de voorraad goederen, maar ook tot een daling van de hoeveelheid kasgeld (bij contante betaling).

Rechtsvormen, onderneming en ondernemingsrecht

Ondernemingen hebben verschillende juridische verschijningsvormen. De KvK, Handelsregisterwet en de belastingdienst hanteren verschillende antwoorden op de vraag: 'Wanneer is er sprake van een onderneming?'

KvK: U levert goederen of diensten, u vraagt hier een vergoeding voor, u neemt regelematig deel aan het economisch verkeer, u heeft meer dan 1 opdrachtgever, u kunt uw werkzaamheden naar eigen inzicht invoeren. Er zijn ook aanvullende richtlijnen: gemiddeld moet er meer dan 15 uur per week in het bedrijf gestoken worden en het substance begrip houdt in dat de omzet meerdere jaren meer dan €10.000 was.

Zie artikel 5 van de Handelswet voor de bepaling over ondernemingen.

Een onderneming is iets anders dan een rechtsvorm, want de onderneming behoort toe aan een rechtsvorm. De juridische organisatie van een onderneming wordt bepaald door de rechtsvorm van de ondernemer en door de rechtsnormen van de arbeidsorganisatie van de onderneming.

In de inkomsten- en Omzetbelasting kun je ook omschrijvingen aantreffen van de ondernemer en de onderneming. In de inkomstenbelasting zijn er 3 bronnen van inkomen: winst uit onderneming, loon uit dienstbetrekking en resultaat uit overige werkzaamheden. Het is afhankelijk van een aantal factoren onder welke bron de inkomsten vallen. Er wordt gelet op hoeveel winst er gemaakt wordt, hoe zelfstandig de onderneming is, of de onderneming over kapitaal beschikt, hoeveel tijd in de werkzaamheden wordt gestoken, wie de opdrachtgevers zijn, hoe de onderneming zich bekend maakt naar buiten, of er ondernemersrisico wordt gelopen en of er aansprakelijkheid bestaat voor de schulden van de onderneming.

Ondernemingsrecht is ondernemings faciliterend en staat ten dienste van het waarde- en welvaartsstreven. In Nederland is er wel discussie geweest over de verhouding tussen de onderneming en de rechtsvorm en er zijn drie visies te onderscheiden: de reële, instrumentele en institutionele benadering. Voor de keuze van rechtsvorm zijn continuïteit, sociale en fiscale consequenties, aansprakelijkheid, publicatieplicht, financieringswijze, zeggenschap en andere wet- en regelgeving van belang.

Vooruitblik

Rechtsvormen worden gereguleerd door het ondernemingsrecht en privaatrechtelijke rechtsvormen houden veelal een onderneming in stand. In rechtseconomische zin is een onderneming op te vatten als een contractueel knooppunt van de bij de onderneming betrokken belanghebbenden die verplichtingen hebben tegenover elkaar.