Wat is kritisch denken?

Over het algemeen heeft kritisch denken te maken met de productie van een argument over een argument of discussie. Een argument is in de filosofie een serie van stellingen die toebouwen naar een conclusie. Je brengt als het ware posities naar voren, die zich steeds verder ontwikkelen. Wanneer mensen het niet eens zijn en niet van mening willen veranderen, is er geen sprake van kritisch denken. Het is van belang dat je argumenten logisch, methodisch, langzaam en in een goed tempo geconstrueerd zijn. Daarnaast het is handig om naar de toonhoogte waarop iemand praat te luisteren. Het is eveneens goed om de motieven van een spreker te achterhalen, en om te letten op de bron van de informatie. Vaak is kritisch denken gerelateerd aan kritisch lezen. Ook is het gerelateerd aan een argument. Hierbij worden bepaalde posities naar voren gebracht die het argument ontwikkelen naarmate we erover lezen of spreken. Als er geen nieuwe posities naar voren worden gebracht, spreken we over een onenigheid.

Kritisch denken gedefinieerd

John Dewey wordt gezien als de persoon die ervoor heeft gezorgd dat het kritische denken in de moderne filosofie herleefde. Kritisch denken is volgens zijn definitie een actieve, zorgvuldige en persistente methode; er worden vragen gesteld tot er niks meer te vragen is; de stellingen berusten op bewijs; en er is oog voor conclusies en implicaties van argumenten. Ook in de definitie van Richard Paul komt naar voren dat er gebruik wordt gemaakt van metakritisch denken. Metakritisch denken is kritisch denken over kritisch denken. Bovendien wordt er eveneens gebruik gemaakt van een systematische, wetenschappelijke methode. Kritisch denken heeft een impliciete of een expliciete structuur nodig; een methode; het is de bedoeling dat de kwaliteit van het denken verbeterd wordt en dat daardoor de kwaliteit van de argumenten verbeteren zal. Paul is bekend vanwege zijn gebruik van het socratische gesprek (socratic questioning). Dit gesprek bestaat uit een serie van vragen waarbij kennis ontwikkeld wordt en die structuur geven aan vraagstellingen en verhoren. Er zijn verschillende soorten vragen die gesteld kunnen worden:

• Verhelderende vragen

Wat bedoel je met inzicht?

• Vragen om assumpties te achterhalen

Waarom neem je aan dat X Y veroorzaakt?

• Vragen om standpunten te achterhalen

Ben je het daarmee eens of oneens?

• Vragen over bewijs

Hoe weten we dat dat het geval is?

• Vragen over implicaties en consequenties

Wat impliceer je met die stelling?

• Vragen over de vraag

Waarom stel je die vraag?

Psychologie en kritisch denken

In de bovenstaande definities mist het creatieve element van kritisch denken. Kritisch denken kan wel creatief zijn, zorgt er immers voor dat je ideeën samenvoegt op een nieuwe manier en dat je nadenkt over dingen waar je niet eerder over hebt nagedacht. Sommigen zijn van mening dat creatief denken alleen voorkomt bij kunsten, en kritisch denken alleen in de wetenschappen. Als je kritisch nadenkt blijkt dit niet waar te zijn. Psychologie is de brug tussen kunst en wetenschap, en heeft dus fundamenten in beiden. Bovendien is het van belang om na te denken over psychologie als geheel, maar ook over de verschillende deelelementen, en over de richting waarin de psychologie beweegt.