Wat is sociale psychologie?

Maatschappelijke problemen omvatten vaak sociale aspecten die zijn gevestigd in menselijk denken en gedrag. Sociaal psychologen spelen daarom een belangrijke rol bij oplossingen en preventies van dergelijke problemen. Veranderingen in houding, gedrag, waarden en leefstijlen zijn nodig om deze problemen op te lossen. Allereerst is het belangrijk te begrijpen welk gedrag het probleem veroorzaakt. Ten tweede moet er gekeken worden welke factoren het gedrag beïnvloeden. Daarna moeten passende interventies gevonden worden.

Sociaal psychologen spelen daarnaast een rol bij het evalueren van interventies, waarbij wordt gekeken naar de uitkomst en het proces. Sociale psychologie is de wetenschap die de aard van het denken en de oorzaak van individueel gedrag in sociale situaties wil begrijpen. Toegepaste sociale psychologie is de systematische toepassing van sociaal psychologische constructen, uitgangspunten, theorieën, interventietechnieken, onderzoeksmethoden en onderzoeksresultaten om sociale problemen te begrijpen of te verbeteren.

Overeenkomsten tussen fundamentele en toegepaste sociale psychologie

Theorieën helpen de toegepast sociaal psychologen bij het uitvoeren van hun werk. Daarnaast draagt de toegepaste sociale psychologie bij aan fundamentele psychologische principes, theorieën en interventietechnieken door theorieën op validiteit te testen. Nieuwe vragen die gebaseerd zijn op toegepast onderzoek kunnen leiden tot de ontwikkeling of aanpassing van een nieuwe theorie.

Verschillen tussen fundamentele en toegepaste sociale psychologie

Fundamenteel sociaal psychologen zijn geïnteresseerd in het ontwikkelen en testen van theorieën. Vanuit wetenschappelijke nieuwsgierigheid onderzoeken zij bepaalde fenomenen. Ze gebruiken de deductieve benadering, waarbij ze onderzoeken of een theorie zinvol is voor het begrijpen van sociaal gedrag.

Toegepaste sociaal psychologen zijn geïnteresseerd in het begrijpen en oplossen van praktische problemen. Ze voeren onderzoeken uit die bijdragen aan het oplossen van sociale problemen om uiteindelijk de kwaliteit van leven te verbeteren. Het ontwikkelen van nieuwe theorieën is niet het hoofddoel en ze baseren zich op bestaande kennis. Ze gebruiken de inductieve benadering, waarbij ze onderzoeken in welke mate verschillende theorieën helpen bij het begrijpen van een sociaal probleem en welke de beste verklaring geeft.

Het combineren van fundamenteel en toegepast werk is waardevol. Toegepaste onderzoeken leiden soms tot theoretische doorbraken (fundamentele kennis). Daarnaast komen fundamentele benaderingen naar voren uit toegepaste onderzoeken en geven zo inzicht in een probleem. Een voorbeeld van een fundamentele benadering is 'Loss Aversion'. Hierbij veranderen individuele voorkeuren wanneer dezelfde uitkomst als verlies wordt gekenmerkt inplaats van als winst. Men heeft een voorkeur voor het voorkomen van verlies boven het behalen van een winst als beiden dezelfde uitkomst hebben. 

Wat is 'de wetenschappelijke methode'?

Wetenschappelijke methoden zijn afhankelijk van empirische tests (systematische observaties). De onderzoeken zijn zo opgezet dat de hypothese aangenomen of verworpen kan worden. De uitvoering is zodanig dat het onderzoek door andere onderzoekers geëvalueerd of gerepliceerd kan worden. ‘Common sense’ is vaak onbetrouwbaar en inconsistent (bias beïnvloed gedachten).

Vier belangrijke waarden bij wetenschappelijk onderzoek zijn:

1. Accuraatheid: zorgvuldig, precies en zonder fouten informatie verzamelen en evalueren (betrouwbare metingen).
2. Objectiviteit: minimaliseren van bias bij verkrijgen en evalueren van data (subjects niet beïnvloeden door verwachtingen van de onderzoeker).
3. Scepticisme: mate waarin resultaten zijn geverifieerd bepaald de accuraatheid ervan.
4. Open-mindedness: bewijs als geldig accepteren ongeacht de consequenties.

Fundamentele en toegepaste sociaal psychologen moeten zorgen voor een valide reflectie van een fenomeen. Daarnaast moeten zij zich ook houden aan de algemene ethische richtlijnen voor psychologen (‘Ethical principles of psychologists and code of conduct’ door APA). Ethische voorschriften specifiek voor sociale wetenschappers zijn:

• Zoveel mogelijk vermijden van misleiding, ethische comités beslissen over gebruik hiervan.
• Informed consent, het doel van onderzoek en impact ervan moet duidelijk zijn voor deelnemers.
• Vermijden van inbreuk op privacy, de privacy van deelnemers moet gerespecteerd worden en persoonlijke gegevens moeten goed bewaard worden.
• Er moet een debriefing plaatsvinden, waarbij deelnemers geïnformeerd worden over het onderzoek en misleiding wordt weggenomen.

Het doel van wetenschap

Wetenschap heeft vier verschillende doelen, namelijk beschrijven, voorspellen, onderzoeken van causaliteit en het geven van verklaringen.

• Beschrijving: identificeren en specificeren van details en aard van het fenomeen (belangrijke stap om fenomenen te begrijpen). Vaak worden verschillende typen fenomenen onderscheiden en de frequentie en het voorkomen worden vastgelegd.
• Predictie: verhoogt het begrijpen van een fenomeen, hierbij is het nodig dat men weet welke factoren systematisch gerelateerd zijn aan het fenomeen. Een derde variabele kan verantwoordelijk zijn voor het bestaan van een verband (zelfvertrouwen zou invloed kunnen hebben op gezondheid en sociale relaties).
• Causaliteit: of veranderingen van een factor veranderingen in een andere factor teweegbrengen.
• Verklaring: vaststellen waarom een fenomeen of relatie voorkomt.

Gedrag en cognities

Gedrag en gedachten worden gevormd door verschillende factoren die met elkaar interacteren. Individuele factoren zijn de interpersoonlijke karakteristieken en processen. Er zijn individuele verschillen in cognitieve processen en in de mate waarin een persoon bepaald gedrag vertoond. Sociale factoren zijn de effecten van meningen en acties van andere mensen op ons gedrag en gedachten. Het gedrag van individuen wordt sterk beïnvloed door de sociale situatie. Dit wordt aangetoond door onderzoeken van Milgram, het experiment van Asch en het Stanford prison experiment. Deze laatste laat zien dat je bijna alle mensen iets kunt laten doen door de kracht van de situatie, ongeacht de morele waarden of persoonlijke overtuigingen van deelnemers. Situationele factoren zijn de contextuele factoren die ons gedrag en onze gedachten kunnen beïnvloeden.

Populatiedichtheid is belangrijker voor helpend gedrag dan cultuur of etniciteit. Mensen in steden waarvan de populatie verspreid is vertonen meer helpend gedrag dan mensen in steden waarvan de populatie opeengepakt is. Dit komt door de ‘stimulus overload-theory’). Culturele factoren zijn de culturele waarden die cognities en gedrag beïnvloeden. Cultuur is het systeem van gedeelde meningen, percepties en opvattingen van personen die tot dezelfde groep behoren. Culturele normen (sociale regels over hoe mensen zich in sociale situaties moeten gedragen) en waarden beïnvloeden het gedrag en de gedachten sterk. Biologische factoren zijn de biologische processen en genetische factoren die het gedrag en de gedachten beïnvloeden. Een groot aantal geëvolueerde psychologische mechanismen helpen te overleven en reproduceren.

Kenmerken van toegepaste psychologie

Verschillende factoren kunnen een sociaal probleem veroorzaken, daarom zijn er verschillende theoretische perspectieven nodig om problemen te begrijpen.

Sommige theorieën zijn beter toepasbaar dan andere, dit hangt af van het probleem. Theorieën over stereotypering zijn bijvoorbeeld relevant bij het begrijpen van discriminatie van vrouwen of minderheidsgroepen. Multipele onderzoeksdesigns zijn nodig bij het onderzoeken van sociale problemen. Het enedesign is niet beter dan het andere, elk design heeft sterke en zwakke kanten. Voor het kiezen van interventietechnieken is het van belang de factoren te kennen die bijdragen aan het probleem.

Kennis en methoden van sociale psychologie zijn zeer bruikbaar bij het bereiken van sociale doelen. Welk gedrag is meest problematisch of invloedrijk en welke strategieën zijn het meest succesvol? Daarnaast moet er gekeken worden naar de kosteneffectiviteitsratio (massamedia campagnes in tegenstelling tot individuele informatie). Dus vooraf kosten en effectiviteit van interventies inschatten. Statistische significantie is niet genoeg voor de praktijk, het resultaat moet ook iets betekenen. Vaak is het belangrijker om de effectgrootte (sterkte van het verband tussen 2 variabelen) te bekijken. De sterkte van de correlatie ten opzichte van de hoeveelheid verklaarde variantie zegt echter niet alles.

Veel toegepast onderzoek wordt gedaan in opdracht van een cliënt of instantie. Dit betekent veel deadlines, weinig tijd om na te denken, weinig gelegenheid tot ontwikkelen van nieuwe onderzoekslijnen als deze geen resultaten bevatten die toepasbaar zijn in de praktijk op korte termijn. Duidelijke communicatie (geen onnodige moeilijkheden of technisch jargon) vergroot de sociale bruikbaarheid van de resultaten voor wetenschappers en niet-wetenschappers. Onderzoeksresultaten worden gepubliceerd in bijvoorbeeld algemene of gespecialiseerde sociaal psychologische tijdschriften. Beleidsmakers zijn geïnteresseerd in beschrijvende resultaten en variabelen die gemanipuleerd kunnen worden door sociale programma’s. Er is geen garantie dat ontwikkelde effectieve sociale programma’s in uitvoer worden gebracht: er spelen meerdere belangen mee waardoor compromissen moeten worden gesloten.

Niet alle factoren zijn sociaal psychologisch van aard, ze kunnen ook economisch, politieke/organisatorisch of sociologisch zijn. Sociaal psychologen moeten zich dus bewust zijn van bijdragen en kennis van andere disciplines (welke disciplines hangt van het probleem af). Sociaal psychologen kunnen niet alle relevante kennis van andere disciplines bezitten, daarom is samenwerken met andere disciplines nodig in de vorm van multi- of interdisciplinair onderzoek. Dit draagt bij aan de ontwikkeling van effectieve interventies.

Multidisciplinair werken heeft ook nadelen. Zo zijn er bijvoorbeeld verschillende termen voor hetzelfde fenomeen en kost het tijd om verschillende perspectieven te begrijpen en te erkennen. Toch wordt deze werkwijze verkozen boven monodisciplinair werken.

Toegepaste sociaal psychologen moeten zich bewust zijn van hun persoonlijke waarden, omdat deze hun werk beïnvloeden. In sommige gevallen zijn deze in strijd met de waarden van andere groepen, dit is normaal in een pluralistische en multiculturele samenleving. Zelfs op een individueel niveau is er strijd tussen waarden. Persoonlijke waarden beïnvloeden de methoden om de onderwerpen te onderzoeken niet, wetenschappelijke waarden, zoals accuraatheid en objectiviteit, staan hier namelijk boven. 

Toegepaste sociaal psychologen doen onderzoek in het veld (natuurlijke omgeving). Ze zijn minder geneigd om 'true experiments' uit te voeren en meer geneigd om quasi-experimenten of correlationele designs te gebruiken.

Wat zijn theorieën precies?

Een theorie is een geïntegreerde set van principes die geobserveerde gebeurtenissen beschrijft, verklaart en voorspelt. Het is de basis van het begrijpen van gedrag en het zou de fundering moeten zijn van de pogingen om het gedrag te veranderen. Theorieën zijn slechts ideeën die goed of fout kunnen zijn. Principes zijn geïntegreerd in theorieën en geven een verklaring over de werking van een psychologisch proces (waardoor mensen denken, voelen e.d.), voorbeelden zijn:

• De voet–in-de deur techniek: in korte tijd eerst een klein verzoek doen en daarna een groter gerelateerd verzoek.
• Cognitive dissonance: bij twee conflicterende gedachten de dissonantie proberen te verminderen
• Availability heuristic: de waarschijnlijkheid of frequentie van een gebeurtenis beoordelen a.d.h.v. de gemakkelijkheid waarmee die je te binnen schiet. 

Constructen zijn de bouwstenen van psychologische theorieën en principes en geven individuele karakteristieken weer die niet direct te observeren zijn, zoals houdingen, waarden, sociale normen en affectieve, motivationele en cognitieve aspecten van gedrag. Psychologen moeten constructen nauwkeurig definiëren.

Modellen integreren theorieën en principes. Ze beschrijven verschillende processen die aan causaal aan elkaar verbonden zijn. Een hypothese wordt uit een theorie afgeleid en is een toetsbare voorspelling. Hypotheses zijn specifieke verklaringen van gedrag in tegenstelling tot theorieën. Met empirische observaties wordt de accuraatheid van hypotheses getest.

Een theorie heeft de volgende doelen:

• Het structureren van probleemsituaties.
• Het vinden van factoren die het gedrag of de cognities veroorzaken.
• Hierdoor leiden ze het onderzoek en geven ze een richting aan die een bepaalde oplossing met zich meebrengt.
• Helpen bij het begrijpen en interpreteren van onderzoeksresultaten (verbanden?, toekomstig onderzoek nodig?) en bij het ontwikkelen van interventies.

Theorieën geven een fundering om sociale problemen te begrijpen en op te lossen. Toegepaste sociaal psychologen raadplegen deze dan ook als eerste. Theorieën zijn het beginpunt voor het ontwikkelen van een interventie. Introspectie kan dienen als het beginpunt, maar sociaal psychologische theorieën verschaffen intuïtieve en contra-intuïtieve ideeën. Het is belangrijk om de functies van een theorie in de toegepaste sociale psychologie te begrijpen, omdat zo de relevantie van een theorie kan worden bepaald. De primaire functies zijn:

• Begrijpen: theorieën geven verklaringen van sociaal gedrag. Ze helpen bij het analyseren van het probleem en het maakt je iets duidelijk over de situatie. Theorieën ondergaan testen, zoals nauwkeurige wetenschappelijke onderzoeken. Dit wil niet zeggen dat ze waar zijn in absolute zin, bijvoorbeeld de knowledge-deficit model van gedrag is erg beperkt (kennis is niet voldoende als motiverende kracht bij bijvoorbeeld energiebezuiniging, roken en diabetes). Deze voorbeelden die gefaald hebben leren ons net zoveel als (of zelfs meer dan) succesvolle voorbeelden en ze laten zien dat het belangrijk is om een sociaal psychologische theorie te koppelen aan interventie.
• Oplossen: goede theorieën laten manieren zien om problematisch gedrag te veranderen en daardoor werken ze in de richting van een oplossing: het leiden en informeren over de ontwikkeling van interventies. Vb. van interventies: training en educatie (voor motivatie) of structurele veranderingen (een aansporing programma).
• Evalueren: theorieën worden praktisch in toegepaste psychologie en dit moet zorgvuldig gedaan worden: constructen en principes zodanig kiezen dat hypotheses getest kunnen worden, data systematisch verzameld kan worden en onderzocht kan worden of een theorie (on)juist is om gedrag in ‘echte wereld’ te verklaren (met interventie). Action research model: de cyclus begint opnieuw om de situatie opnieuw te analyseren, de interventie te verfijnen, het uit te voeren en de situatie en relevantie van theorie opnieuw te bepalen.

Wat is het voordeel van interdisciplinair onderzoek?

Sociale problemen hebben vaak verschillende oorzaken. Daarom is het handig om verschillende onderzoeksvelden te combineren. Hiervoor is het voor de sociale psycholoog dus belangrijk om goed samen te kunnen werken met andere disciplines. Een nadeel van zo'n interdisciplinaire aanpak is dat termen onderling kunnen verschillen.

Wat is de rol van toegepaste sociaal psychologen?

In de praktijk combineren toegepaste sociaal psychologen vaak de verschillende rollen van onderzoeker, consultant en beleidsadviseur. 

Onderzoeker

De onderzoeker draagt bij aan het oplossen van sociale problemen door factoren van gedrag die sociale problemen veroorzaken te onderzoeken, effecten van interventie op cognitie en gedrag te evalueren en bij niet succesvolle interventies te onderzoeken hoe de effectiviteit vergroot kan worden en effecten van interventies op sociale problemen en individuele kwaliteit van leven te evalueren.

De resultaten van het onderzoek en het proces zelf worden geëvalueerd. Onderzoekers zijn te vinden op universiteiten, universiteitsraden en onderzoeksinstituten van de overheid.

Consultant

Dit is de meest voorkomende rol van de toegepaste sociale psycholoog. De taak van een consultant is het assisteren van individuen, groepen, organisaties of gemeenschappen om hun problemen op te lossen. Ze houden zich daarnaast bezig met trainen en ontwikkelen, marketing, communicatie, coachen, managen en publieke relaties. Algemeen gezien houden ze zich bezig met assisteren en adviseren om prestatie, verschijning of kwaliteit van leven te verhogen.

Beleidsadviseur

De beleidsadviseur is betrokken bij publieke en overheidsinstellingen en -aangelegenheden of gemeenteorganisaties. Ze adviseren beleidsmakers bij het veranderen van hun cognities en gedrag om sociale problemen op te lossen en ze assisteren instellingen en organisaties bij het ontwerpen van interventieprogramma’s.

Beleidsadviseurs zijn werkzaam in interdisciplinaire omgevingen, vanwege de verschillende factoren die meespelen bij een sociaal probleem.