Bekende mensen krijgen snel te maken met beschuldigingen. Sommige verklaringen accepteren we, andere verklaringen vinden we onzin. Over het algemeen wordt er gedacht dat je het beste je excuses kan aanbieden als je iets hebt gedaan. In het artikel wordt hier echter anders naar gekeken. Dit komt omdat het meeste onderzoek wat hiervoor gedaan is ging over intimidatie die relatief niet ernstige consequenties had. Daarnaast is het zo dat mensen die een verklaring afgeven de neiging hebben om de emotionele reacties hierop te manipuleren. Er is echter weinig onderzoek gedaan naar of een imago behouden wordt of de rol in het oplossen van ruzies van de verklaringgevende.

Er zijn drie doelen in dit onderzoek: het beoordelen van de perceptie van geloofwaardigheid van een verklaring, de consequenties van de verklaring op imago van zowel de beschuldiger als beschuldigde en de impact van de verklaring wat betreft oplossingen.

Eerdere theorieën

In eerder onderzoek komt naar voren dat het aanbieden van excuses een positiever effect heeft op de ontvanger dan ontkennen of rechtvaardigen. Het best kan er beleefde taal worden gebruikt wanneer de verklaring tegen over iemand is die een hogere status heeft, wanneer er serieuze consequenties zijn of als anderen meer sociale afstand nemen. Dit is de Brown-Levinson theorie.

De “bulge theory” van interactie stelt juist dat mensen meer geneigd zijn om excuses aan te bieden in een situatie waarin je geen vreemden van elkaar bent, maar elkaar ook niet heel goed kent. Excuses maken en een uitleg geven gebeurde vaker bij vrienden, wanneer de relaties nog kunnen veranderen.

Gonzales vond dat de typen verklaringen, net als de complexiteit van de verklaringen, heel erg verschilden als een functie van aansprakelijkheid en geslacht. Gonzales stelde ook dat de Brown-Levinson theorie vooral opgaat als het bevredigen van de oppervlakkige behoeftes van de luisteraar hèt primaire doel is van de spreker. Er zijn echter een aantal verschillende soorten verklaringen die verschillende doelen kunnen hebben. Denk hierbij aan het verlichten van negatieve emoties, iemands indruk te verbeteren en straf te vermijden.

Volgens Schonbach begint een verklaring met het erkennen van de gebeurtenis waarin je bent gefaald. Vervolgens komt de fases van verwijt, verklaring en evaluatie. Als jouw controle of waardering bedreigd wordt, zal de verklaringgevende meer verdedigend reageren en minder excuses maken en minder toegeven. Hij zal tegenwerken en ontkennen, wat ervoor zorgt dat de luisteraar de verklaringgevende negatief zal evalueren. Als er heftige verwijten gemaakt worden, zullen mensen, vooral die hoog scoren op zelfwaarde en behoefte aan controle, verdedigend reageren, wat zorgt voor meer negatieve reacties. Dit is de theorie van conflict escalatie van Schonbach. De beperking van deze theorie gaat erom dat de nadruk op het reageren op dreigingen ligt, en niet zo zeer op andere doelen zoals het verminderen van negatieve gevoelens of het behouden van een bepaalde indruk. Er is daarnaast ook geen uitleg voor waarom mensen een bepaalde reactie krijgen op een bepaalde verklaring. Bovendien is er ook niet uitgezocht hoe het zit met andere, complexere vormen van verklaringen.

Vanuit de kant van attributie theorie, indruk-managent theorie en de cognitieve sociale psychologie worden er een aantal kenmerken gesteld. Het komt er op neer dat communicatoren over het algemeen self-enhancing, zelfpresenterende stijlen gebruiken, binnen het netwerk van reële en indruk-regulatie grenzen. Reële grenzen betekent dat een communicator een bepaalde strategie uitzoekt die op basis van een aantal kenmerken wordt gekozen. Dit is de ernst van de situatie, de feiten over de situatie die het publiek ook weet en de normen en waarden van een bepaalde groep waarin het publiek zit. Indrukregulatie grenzen zijn de self-enhancing identiteiten die gebaseerd zijn op basis van een aantal dimensies: de mate van cognitieve moeite door de verklaringgevende in het geven van een informatie, de mate waarin de verklaringgevende een bepaalde indruk wil achterlaten, de mate waarin het gedrag wordt beoordeeld als misleidend of oprecht, de mate waarin het gedrag voordelig of uitbuitend is en welk publiek er is.

Hoewel er over het algemeen gedacht wordt dat een excuus altijd werkt, vonden Bennet en Earwaker dat er wel een neiging was tot het accepteren van een excuus als die aangeboden wordt, maar dat het alleen hielp om de woede te verminderen als de ernst niet te hoog was. Als dit wel het geval was, accepteerden de slachtoffers het excuus in het openbaar wel, maar hadden nog steeds gevoelens van woede. In romantische relaties werden zogenaamde complete excuses (inclusief berouw en het beloven van compensatie) als betrouwbaar en zinvol gezien, maar als er een lage controleerbaarheid is en een hoge mate van intentie was dit niet zo. Dit ondersteunt de indruk-management theorie dat het aanbieden van excuses nuttig is als het overeenstemt met het geloof van het publiek dat iemand ook daadwerkelijk wil veranderen. Als een bepaalde soort intimidatie voor is gekomen waarbij de consequenties legaal gezien ernstig zijn, kan het zo zijn dat excuses niet aangeboden en geaccepteerd worden. Aan de andere kant kan het een goed idee zijn om wel een excuus aan te bieden, omdat dit een positief effect kan hebben op het oplossen van conflict en het versterken van werkrelaties.

Over het algemeen zijn excuses beperkt in hun nut, omdat het pogingen zijn tot het verminderen van de verantwoordelijkheid. Een goed excuus is als de verklaringgevende stelt dat het lag aan externe, oncontroleerbare en onopzettelijke oorzaken. Excuses zijn vaak niet nuttig als het gaat om seksuele intimidatie of discriminatie. Hetzelfde geldt voor het te laat inleveren van een opdracht onder studenten bijvoorbeeld. Wanneer je echter een verklaring geeft met een hoge mate van betrokkenheid wordt dit meer geloofwaardig en nuttig gezien.

Omdat seksuele intimidatie een ernstige misdaad is en niet een opzichzelfstaande actie is, zal een excuus de situatie eerder erger maken dan verzachten. Dit heeft er mee te maken dat een excuus dan overkomt als een manier om de verantwoordelijkheid ergens anders te plaatsen dan bij jezelf.

Een rechtvaardiging houdt in dat er verantwoordelijkheid door de verklaringgevende genomen wordt, maar tegelijkertijd beweert dat de actie geen schade heeft berokkend of dat er consequenties zelfs positief zijn. Of een rechtvaardiging geloofwaardig overkomt, hangt af of het overeenkomt met de normen en waarden van het publiek.

Hypothesen

Het enige andere onderzoek dat is gedaan naar de effecten van seksuele intimidatie bevestigt dat het aanbieden van excuses de waargenomen ernst vermindert, en dat een smoes verzinnen zorgde voor meer waargenomen ernst. Dit onderzoek heeft zich echter beperkt tot het bekijken van een eenmalige actie bij studenten. Theoretisch gezien, is het aanbieden van excuses in deze situatie sowieso effectief. Bovendien is ontkenning niet opgenomen in het onderzoek.

In het onderzoek worden zeven verschillende soorten verklaringen onderscheiden:

1. Complete verontschuldiging: hieronder valt het toegeven van schuld (aannemen van verantwoordelijkheid), laten zien van berouw en spijt en een belofte voor compensatie.

2. Minimaliseren van schade: de beschuldigde accepteert de verantwoordelijkheid, maar vindt dat er geen schade berokkend is door zijn acties. Hij uit echter wel spijt en belooft de situatie te herstellen.

3. Slecht gecommuniceerde aanwijzing: de beschuldigde heeft signalen verkeerd begrepen en dacht dat hij inging op het flirtgedrag van de ander. De bedoelingen waren niet beledigend bedoeld.

4. Zonder intentie: de beschuldigde beweert dat anderen zijn gedrag gemisinterpreteerd hebben.

5. Biologische motivaties: de beschuldigde claimt dat hij er niks aan kan doen, omdat hij een man is en geprikkeld wordt door een (geprovoceerd geklede) vrouw.

6. Simpele ontkenning: de beschuldigde claimt dat hij nooit ongepast gedrag uitgevoerd heeft.

7. Betwisten van motieven ontkenning: de beschuldigde claimt dat hij onschuldig is en dat de aanklager hem om persoonlijke motieven wil beschuldigen.

De eerste hypothese is als volgt: Rechtvaardigingen zullen een hogere betrouwbaarheid oproepen dan verontschuldigingen, smoesjes en ontkenningen.

Verklaringen en oordelen

Een verklaring afgeven heeft niet alleen effect op de relatie tussen de beschuldigde en aanklager, maar ook op het imago van de beschuldigde. Volgens de theorie van zelf-presentatie zijn er vijf categorieën:

1. Charmeurs (ingratiators): willen waargenomen worden als leuke mensen, die graag affectie willen krijgen van het publiek.

2. Zelf-promotors: willen waargenomen worden als competent en succesvol.

3. Exemplifiers: willen waargenomen worden als mensen die toegewijd zijn, waardig en integriteit bezitten.

4. Intimidators: willen gerespecteerd worden en gezien worden als gevaarlijk.

5. Smekers: geven een zwak en hulpeloos beeld af, waardoor mensen medelijden met hun krijgen.

De tweede hypothese is als volgt: Verklaringgevenden die rechtvaardigingen gebruiken zullen meer aangenaam, bekwaam en toegewijd lijken dan verklaringgevenden die verontschuldigingen, smoesjes of ontkenningen gebruiken.

Op welke manier de verklaringgevende zijn verklaring geeft heeft ook consequenties voor het slachtoffer. Het slachtoffer verdient sympathie, maar als de beschuldigde in zijn verklaring ontkent en bovendien de motivatie van het slachtoffer betwist, kan het zijn dat het publiek “het maar even afwacht” en een “het is zijn woord tegen haar woord”-houding aanneemt. Omdat er geen eerder onderzoek gedaan is naar het effect op het slachtoffer, worden er in plaats van hypotheses onderzoeksvragen aangeboden: Is het soort verklaring gerelateerd aan het imago van het slachtoffer? en Is het soort verklaring gerelateerd aan de oplossing voor het conflict, voorgesteld door het publiek?

Genderverschillen

Verleidend gedrag zal door vrouwen over het algemeen sneller als seksuele intimidatie gezien worden dan door mannen. Hierdoor zullen vrouwen meer seksuele intimidatie ervaren dan mannen. Bovendien zullen mannen seksueel gedrag op de werkvloer enigszins meer gewenst ervaren dan vrouwen. Meer dan de helft van de mannelijke werkgevenden vindt dat de mate van seksuele intimidatie overdreven wordt. Wat vrouwen als vriendelijk gedrag zien, wordt door mannen vaak geïnterpreteerd als seksueel. De derde hypothese volgt hieruit: Vrouwen zullen alle gevallen van een vermeende actie van seksuele intimidatie als meer aantonend ervaren voor seksuele intimidatie dan mannen.

Het werd al in eerder onderzoek gevonden dat smoesjes en ontkenningen zorgen voor een verergering van de situatie. Smoesjes neigen vaak richting zogenaamde “verkrachtingsmythes” (“Vrouwen zeggen nee, maar ze bedoelen eigenlijk ja”), wat meer beledigend is voor vrouwen dan voor mannen. Bovendien trekt een ontkenning het geloof dat een vrouw echt seksueel geïntimideerd is in twijfel. Dus: Vrouwen zullen smoesjes en ontkenningen als minder betrouwbaar ervaren dan mannen.

Onderzoek 1

Proefpersonen kregen een scenario voor zich, waarin verteld wordt dat een vrouw zich seksueel geïntimideerd voelt doordat een man haar mee naar een barbecue had gevraagd op een ongepaste manier, haar handen had aangeraakt tijdens een vergadering, naar haar borsten keek, en over het algemeen te aardig te zijn en haar overal te volgen. Proefpersonen moesten vervolgens beoordelen of de vrouw inderdaad geïntimideerd werd en beoordelen per gedrag hoe erg het was. Daarna moesten de proefpersonen de betrouwbaarheid beoordelen en zelf-presentatie stijl. Tenslotte gaven proefpersonen een oplossing voor het geschil.

Resultaten

Slecht gecommuniceerde aanwijzing wordt als meer betrouwbaar gezien dan alle andere soorten verklaringen, behalve de simpele ontkenning. Het minimaliseren van schade is meer betrouwbaard dan biologische motivatie. Concluderend wordt de eerste hypothese door èèn soort verontschuldiging ondersteund, namelijk het miscommuniceren van cues.

Wanneer er gebruik gemaakt wordt van een slecht gecommuniceerde aanwijzing wordt iemand als meer aangenaam ervaren dan wanneer er gebruik gemaakt wordt van het smoesje geen intentie, biologische motieven en het betwisten van motieven. Ook als er gebruik wordt gemaakt van het minimaliseren van schade en een verontschuldiging wordt een persoon aardiger bevonden dan wanneer hij biologische motieven als excuus gebruikt.

Wat betreft toewijding en bekwaamheid, kan een aanklager beter gebruik maken van een slecht gecommuniceerde aanwijzing of het minimaliseren van schade dan geen intentie, biologische motieven of het betwisten van motieven. Voor de andere soorten (vormen van rechtvaardiging, verontschuldiging en simpele ontkenning) wordt geen significant verschil gevonden.

De verschillende soorten verklaringen hebben geen significant effect op hoe aardig het slachtoffer gevonden wordt. Het miscommuniceren van een aanwijzing komt het meest dichtbij significantie. Dan wordt het slachtoffer als meer aardig bevonden dan bij het betwisten van motieven. Het slachtoffer wordt echter als minder toegewijd beoordeeld wanneer er een betwisting van motieven wordt gebruikt in vergelijking met biologisch motief en het minimaliseren van schade. Ook wordt het slachtoffer als minder bekwaam beoordeeld wanneer er een simpele ontkenning gebruikt wordt dan wanneer er een minimalisering van de schade gebruikt wordt.

Proefpersonen zijn meer geneigd om het conflict nader te onderzoeken als er gebruik wordt gemaakt van het betwisten van motieven, simpele ontkenning of niet intentie hebben. Als er gebruik wordt gemaakt van biologische motieven, wordt er advies gegeven aan de beschuldigde. Er wordt gezegd dat de beschuldigde gestraft of gewaarschuwd moest worden. Dit wordt ook gezegd als er gebruik gemaakt wordt van een verontschuldiging. Wanneer biologische motieven of verontschuldigingen gebruikt worden, wordt er geadviseerd dat het slachtoffer getroost moet worden. Vooral bij biologische motieven wordt er voorgesteld dat het conflict naar een manager of iemand hogerop gebracht moet worden. Wanneer een verontschuldiging gebruikt wordt, wordt er geadviseerd dat het op papier vastgelegd moet worden.

De derde hypothese wordt volledig ondersteund. Vrouwen vinden vermeende gedragingen van seksuele intimidatie meer indicatief voor seksuele intimidatie in het algemeen. Daarnaast vinden vrouwen de verklaringen minder betrouwbaar dan mannen. Dit wordt vooral duidelijk in de smoes geen intentie, biologische motieven, simpele ontkenning en het betwisten van motieven.

Discussie

Wanneer er in de verklaring een ontkenning gebruikt is wordt het slachtoffer minst bekwaam en toegewijd beoordeeld. Biologische motieven en verontschuldigingen roepen de meeste waarschuwen en straffen op.

Onderzoek 2

In het tweede onderzoek wordt er gekeken naar de generaliseerbaarheid van de resultaten. Er wordt niet gesteld dat studenten niet niks te maken hebben met seksuele intimidatie, maar het is wel zo dat volwassenen over het algemeen meer ervaring hebben met conflict, meer trainingen hebben gehad, meer wettelijke kennis hebben over intimidatie en de negatieve consequenties eventueel beter snappen. In vergelijking met studenten zijn werknemers wellicht minder tolerant over smoesjes en ontkenningen en zijn meer kritisch in het maken van een oordeel over schuld.

De hypothesen zijn allemaal hetzelfde, maar er komt er een bij: Een ontkenning zal meer adviezen krijgen om het conflict verder te onderzoeken dan een rechtvaardiging of excuus zal krijgen.

Methode

In het onderzoek bestond de groep proefpersonen uit werkende volwassenen van verschillende bedrijven en streken. Er werd gebruik gemaakt van een onderscheid van drie verschillende verklaringen, in plaats van zeven. Dit waren het slecht communiceren van cues (rechtvaardiging), het in twijfel trekken van motieven (ontkenning) en het gebruik van niet-intentie (excuus). De methode bleef voor de rest hetzelfde.

Resultaten

De soort verklaring heeft een significant effect op de mate van betrouwbaarheid en op de aardigheid, toewijding en bekwaamheid van zowel aanklager als aangeklaagde. Slecht gecommuniceerde cues worden als meer betrouwbaar gescoord dan geen intentie en het betwisten van motieven. De aanklager wordt hierbij ook aardiger, bekwamer en meer toegewijd gevonden. Het slachtoffer wordt minder aardig en minder toegewijd gevonden als er een betwisting van de motieven gebruikt wordt, in vergelijking met de andere twee soorten verklaring. Dit geldt ook voor bekwaamheid, echter alleen in vergelijking met geen intentie.

Als er in de verklaring ontkenning wordt gebruikt werd er geadviseerd om het conflict verder te onderzoeken, vergeleken met een rechtvaardiging of een smoes. Vrouwen zijn geneigd om een verklaring als minder betrouwbaar te beoordelen dan mannen. Ook vinden zij gedrag eerder vallen onder seksuele intimidatie dan mannen.

Verder is er gekeken of er significante verschillen waren tussen de twee onderzoeken. Er is geen significant verschil gevonden voor de specifieke gedragingen (zoals het uitnodigen naar de barbecue etc.), maar de studenten beoordelen de aangeklaagde aardiger, bekwamer en meer toegewijd. De studenten geven eerder troost aan de aanklager dan de werkende volwassenen.

Verder onderzoek

Het is moeilijk om intimidatie te onderzoeken omdat mensen die geïntimideerd worden vaak niet naar voren durven komen. Hoewel er een aantal oplossingen naar voren komen in het huidige onderzoek, kan er niet onderzocht worden of deze oplossingen ook daadwerkelijk helpen.