JoHo

John Locke (1632 – 1704) was één van de meest invloedrijke personen in de geschiedenis van de Engelse filosofie. Hij wordt gezien als voorvader van de empirische en analytische traditie van de filosofie en als ‘vader’ van het Engels liberalisme. Locke schreef, net zoals veel filosofische schrijvers in die tijd, over kinderen vanuit verschillende perspectieven. Zo werden kinderen onder andere gezien als toekomstige burgers, ontvangers van een ideale opvoeding, lege bladen beschreven door ervaring en jonge, onvolmaakte redenaars. Hij was ook een van de eersten die zich bezighield met de noodzaak van kindgericht onderwijs. 

Voorbeelden van beschouwingen die Locke schreef:

• An Essay Concerning Human Understanding: hierin verdedigt Locke de empiristische theorie op het gebied van geest en kennis. Dit wil zeggen dat alle kennis door ervaring komt. Locke ontkent dat kennis is aangeboren. Kennis wordt langzaamaan verworven.

• Two Treatises of Government: hierin bekritiseert Locke de visie van Robert Filmer dat politieke macht patriarchaal is, oftewel dat de macht van een autoriteit (zoals een koning) hetzelfde is als de macht van een vader over zijn kinderen. Dit stamde volgens Filmer af van de macht die Adam van God had gekregen. Volgens Locke moet politieke macht niet op deze manier gezien worden. Wel zegt hij dat ouders macht zouden moeten hebben over hun kinderen. Kinderen bezitten nog niet de rechten van volwassen burgers.

• Some Thoughts Concerning Education: hierin stelt Locke dat behoeften en interesses van het kind erkend moeten worden en dat het kind uitleg moet krijgen over gewenst gedrag. Het moet niet geslagen worden of gedwongen tot het naleven van regels. Het hoofddoel van educatie is: het kind deugdelijk maken. De essentie van deugdelijkheid is rationele zelfcontrole over karakter en gedrag.

Lockes visie op kinderen:

• Kinderen zijn nog niet volledig rationeel

• Educatie heeft als doel: het bereiken van redelijkheid of logisch denken.

• Het bereiken van redelijkheid en het verwerven van kennis is kenmerkend voor de ontwikkeling van kind tot volwassene.

• De afwezigheid van gezond verstand of redelijkheid maakt kinderen ongeschikt voor volwassen burgerschap, en rechtvaardigt de afhankelijkheid van hun ouders

Deze visie leidt tot problemen: is redelijkheid, als dit niet hetzelfde is als kennis, een aangeboren capaciteit? Zo niet, wordt het dan verworven tijdens de ontwikkeling of moet het worden aangeleerd? En als ze geen redelijkheid hebben, hoe kan onderwijs dat daar een beroep op doet hen dan helpen? Moeten kinderen niet meer vrijheid en rechten hebben? De twee belangrijkste brede probleemgebieden zijn het verwerven van redelijkheid en de ouderlijke macht.

Wat houdt redelijkheid verwerven in?

De leidende draad in Lockes visie is de nadruk op het verwerven van vermogens en bevoegdheden in plaats van het verwerven van discrete kennis of vaststaande principes. Het verwerven van vermogens en bevoegdheden gebeurt simpelweg door deze uit te oefenen.
Het kind heeft niet de mogelijkheid om gelijk te zijn aan een volwassene als het gaat om kennis en rationaliteit/morele kennis. Volgens Locke komt dit doordat al deze aspecten nog toenemend zijn, een kind weet hier oorspronkelijk niets vanaf, want alles komt uit ervaring en daarna redeneren op basis van deze ervaringen.

Locke was tegen de bewering dat een kind zou zijn geboren met kennisprincipes en ideeën als ‘2+2=4’ en ‘God bestaat’. Wel erkende hij de mogelijkheid van prenatale ervaringen en aangeboren neigingen, zoals pijn vermijden en zoeken naar plezier. 

In The Essay: omdat het kind eerst alleen zintuigen gebruikt, heeft het geen tijd voor introspectie. Het kind verwerft echter steeds meer ideeën en hierdoor ontstaat introspectie (op een later moment in de ontwikkeling). Het vermogen tot introspectie is aangeboren net als het vermogen tot redeneren. Beide worden later pas zichtbaar, want eerst is het kind te overweldigd door alle indrukken van buitenaf.

In Thoughts: Locke stelt dat het behandelen van kinderen als rationele wezens relatief ten opzichte van de capaciteiten van een kind moet gebeuren. Deze capaciteiten nemen toe bij het ouder worden. Het uitoefenen van ouderlijke macht moet in verhouding zijn met de mate van redeneren van een kind.

Het gebruik van ratio ontwikkelt door zowel natuurlijke rijping als educatie, dus zowel door "nature" als "nurture" volgens Locke. Het empirisme stelt dat de geest van het kind volledig gevormd wordt door opvoeding. Locke was het hier waarschijnlijk mee eens op het gebied van de ideeën-inhoud van de geest. Hij geloofde echter dat temperament wel aangeboren was.

Elk kind kon volgens Locke deugdelijk worden opgevoed en dit was noodzakelijk om van kinderen volwassen staatsburgers te maken. Deugdelijkheid lag volgens hem in het vermogen van het kind, waarbij passies en verlangens moesten worden gereguleerd met ratio, maar moest nog worden aangeleerd door educatie en socialisatie. De beste manier om dit te doen is door kinderen in situaties te plaatsen die het uitoefenen van slechte karaktertrekken zouden ontmoedigen. Situaties die slecht gedrag zouden aanmoedigen moeten worden vermeden. Essentieel is het ontwikkelen van de vermogens tot moreel redeneren in plaats van het simpelweg aanleren van regels.

Locke was (behalve in het uiterste geval) tegen het slaan van kinderen (omdat het kind dan niet echt leert redeneren):

• Lijfstraf geven zou kinderen alleen maar versterken in hun natuurlijke dwang om plezier te zoeken en pijn te vermijden

• Het kind associeert het verboden gedrag met iets onplezierigs, maar weet niet waarom het gedrag verboden is.

Hoe ouder een kind wordt, hoe meer redelijkheid het geleidelijk verwerft. Uiteindelijk kan een individu hierdoor vrijheid uitoefenen. Locke geloofde wel dat kinderen eerst te weinig redelijkheid hebben om hier op te kunnen steunen, maar dat ze wel doorhebben dat hun ouders dit wel hebben en daarom naar hun ouders moeten luisteren, tot ze zelf die redelijkheid onder controle hebben.

Wat is de rol van de ouderlijke macht?

Hoofdprincipe van de Romeinse wet: patria potestas. De vader is hoofd van het gezin en heeft absolute macht over zijn zoon (zelfs over leven en dood).

Volgens Thomas Hobbes had een ouder de absolute dominantie over de kinderen. Locke had een meer liberale kijk. Hij ontkent dat politieke macht patriarchaal is en ontkent dat ouderlijke macht hetzelfde soort fundament heeft als macht van de burgerlijke overheid.

Politieke autoriteit is volgens Locke gefundeerd op de toestemming van de individuen op wie de macht wordt uitgeoefend. De overheid behoudt alleen legitimiteit als de rechten van de burgers beschermd worden. Locke denkt niet dat kinderen totaal geen rechten hebben en ook niet dat ouders absolute macht hebben over hun kinderen. Kinderen hebben alleen nog geen ratio en daardoor ook nog geen vrijheid, dus ouders zijn gerechtvaardigd en hebben zelfs eigenlijk de plicht om eerst voor hun kinderen te beslissen - daar hebben de kinderen ook recht op.

Een ouder heeft geen recht op het kind omdat het zijn/haar bezit zou zijn, maar moet zich ook echt als goede voogd gedragen. Volgens Locke is elk kind een creatie van God. Wel verdedigde Locke de arbeidstheorie van bezitsverwerving: een individu bezit datgene wat hij/zij zelf heeft gemaakt. Een kind is wel geproduceerd door de ouders, maar het wezenlijke verschil is dat het hierbij gaat om een menselijk leven. In een menselijk leven ben je in het bezit van rechten en vrijheid en zelfbeschikking.

Locke geloofde dat ouders een natuurlijke band met hun kinderen hebben. Ouders zouden, indien nodig, hun eigenbelang negeren om te zorgen voor hun nageslacht. Iemands ouder of voorvader zijn geeft je geen rechten over het kind, maar wel de plicht om ervoor te zorgen. Volgens Locke is ouderlijke macht niet een natuurlijk, aangeboren iets maar is het juist het natuurlijke recht van het kind om verzorgd en beschermd te worden dat deze macht creeërt. 
De ouderlijke macht is beperkt doordat het kind opgroeit en dezelfde rechten en vrijheid krijgt als een volwassene.

Wat is de conclusie?

De visie van Locke heeft een zekere relevantie voor hedendaagse debatten:

1. Locke erkent de stabiele groei van een kind op moreel en cognitief gebied, maar het verwerven van burgerschap of volwassenheid van kinderen gebeurt abrupt. Welke criteria moeten worden gesteld aan de status van iemand (kind, volwassene)?

2. Een kind is zowel verschillend van een volwassene als iemand die op weg is naar volwassenheid. Locke ziet de kindertijd als een weg naar volwassenheid en de rijping van menselijke vermogens (zoals redelijkheid en introspectie). Als dit bereikt is, wordt je jeugd voorgoed achter je gelaten. Hiertegenover staat de erkenning dat het kind eigen, onderscheidende karaktereigenschappen en interesses heeft.

3. Locke zegt in zijn beschouwingen niet op welke vormen van bescherming kinderen recht hebben. In het modern debat zijn rechten van het kind cruciaal bij het verzekeren van adequate bescherming voor kinderen.

4. Een kind de vrijheid ontzeggen voordat het redelijkheid heeft verworven is wreed volgens Locke. Een erg invloedrijke visie van hem is dat het ontzeggen van de vrijheid van een kind pas moet gebeuren als het kind naar een staat van volwassenheid is gebracht, waarbij het zijn/haar eigen vrijheid kan uitoefenen.

5. Ouders hebben een zekere macht of autoriteit, waardoor ze hun kind opvoeden op de manier die zij het beste vinden. Ook voelen de ouders de plicht om voor hun kind te zorgen. Hoe zijn macht en plicht precies gerelateerd? Volgens Locke wordt ouderlijke macht enkel en alleen gebruikt op de manier zoals dit het beste is voor het kind. Hij maakt echter niet duidelijk hoe deze macht wordt uitgeoefend.

6. De relatie tussen staat en burgers is anders dan de relatie tussen ouder en kind. Filmer dacht dat alle macht patriarchaal was. Volgens Locke was dit echter niet het geval. De macht van een overheid komt door toestemming van de burgers. Bij ouder en kind kan het niet op deze manier. Ouderlijke macht is ‘natuurlijk’. Echter, als ouderlijke macht natuurlijk is, waarom kunnen we dan niet ook over politieke macht denken als natuurlijk? Hobbes loste dit probleem op door ouderlijke macht te zien als zowel absoluut als natuurlijk. Locke neemt aan dat regels die ouders hun kinderen opleggen anders zijn dan regels die de overheid aan burgers oplegt. Hij vertelt echter niet waarom.

7. Volgens Locke maakte God de mensen zo, dat ze zich willen voortplanten en zichzelf soms wegcijferen voor hun nageslacht. Er zijn echter ook ouders die hun kinderen mishandelen. Bovendien hebben ouders volgens Locke geen speciale rechten over hun eigen kinderen, maar dit gaat tegen de intuïtie in. De speciale liefde die een ouder voor zijn of haar kind voelt moet niet buiten beschouwing gelaten worden.

Stampvragen

1. Waar dient educatie voor volgens Locke?

2. Wanneer is een kind volwassen volgens Locke?

3. Worden kinderen met kennis geboren volgens Locke?

4. Worden kinderen met vermogens geboren volgens Locke?

5. Waar leidt redelijkheid uiteindelijk toe volgens Locke?

6. Is temperament aangeboren volgens Locke? En de geest?

7. Hoe moet worden omgegaan met slecht gedrag volgens Locke?

8. Was Locke tegen lijfstraffen? Waarom wel/niet?

9. Wat moeten kinderen leren in plaats van regels volgens Locke?

10. Wat is het patria potestas principe?

11. Hoe dacht Locke over de patria potestas?

12. Zijn kinderen het bezit van hun ouders volgens Locke?