HR 12 mei 1989, LJN AC2498; NJ 1990/130 m.nt. W.H. Heemskerk    
Gerritse q.q./Ontvanger of: Sigmacon I

Na het uitspreken van het faillissement heeft de ontvanger onder de belastingschuldige Sigmacon BV bodembeslag gelegd op goederen die de belastingschuldige tot zekerheid voor hem verstrekt bedrijfskrediet aan derden fiduciair in eigendom had overgedragen. Vervolgens heeft de curator met behulp van een hem tijdelijk verleend boedelkrediet, de vorderingen van de zekerheidseigenaars voldaan. Daardoor is het recht van de fiduciaire eigenaars vervallen, zijn de tot zekerheid overgedragen goederen wederom eigendom van de schuldenaar geworden en is het bodembeslag alsnog ingevolge artikel 33 lid 2 Fw komen te vervallen. De goederen konden daardoor door de curator worden geëxecuteerd en de fiscus moest bijdragen in de algemene faillissementskosten. De curator heeft de opbrengst besteed aan het aflossen van het tijdelijk boedelkrediet. De vorenstaande constructie berust op een overeenkomst van de zekerheidseigenaars met de curator en de koper van de bodemgoederen. Deze constructie wordt inmiddels aangeduid als de Sigmacon-constructie of ‘sterfhuisconstructie’.      

De ontvanger heeft op grond van de geschetste gang van zaken primair een beroep gedaan op de nietigheid van de door de zekerheidseigenaars met de curator en de koper van de bodemgoederen gesloten overeenkomsten en verrichte rechtshandelingen ingevolge artikel 3:45 BW. Subsidiair heeft de ontvanger zich erop beroepen dat de curator en de zekerheidseigenaars onrechtmatig jegens hem hebben gehandeld.

De Hoge Raad overweegt dat uit eerdere jurisprudentie volgt dat tijdens het faillissement van de belastingschuldige rechtsgeldig bodembeslag kan worden gelegd op aan derden in eigendom toebehorende goederen onder de belastingschuldige. Dergelijke, niet tot het vermogen van de schuldenaar behorende goederen blijven immers buiten het faillissement. Ook is gebleken dat het aan de fiscus toegekende bodemrecht er niet toe strekt hem in geval van faillissement van de belastingschuldige de positie te verschaffen van een schuldeiser die, voor zover het de in dat artikel bedoelde goederen betreft, buiten het faillissement staat in dier voege dat hij het recht heeft om steeds zelf die goederen te gelde te maken en aldus buiten de omslag van de algemene faillissementskosten te blijven. Het bodemrecht strekt er wel toe te waarborgen dat de fiscus zich op de inbeslaggenomen goederen overeenkomstig zijn rang kan verhalen alsof zij aan de belastingschuldige toebehoorden. Indien de fiscus in de uitoefening van dit verhaalsrecht wordt benadeeld door handelingen van de (zekerheids)eigenaar van die goederen, kan de ontvanger tegen die handelingen van de (zekerheids)eigenaar op de voet van artiktel 3:45 BW opkomen. Dat geldt ook voor het geval het gaat om handelingen verricht met of jegens de curator in het faillissement van de belastingschuldige.           

Uiteindelijk vernietigt de Hoge Raad het arrest van het hof en verwijst het geding voor verdere behandeling naar een naar een ander.         

Zie voor een meer inhoudelijke bespreking het vervolgarrest Ontvanger/Gerritse q.q. of: Sigmacon II.