HR 5 juni 1987, NJ 1988, 702 en AB 1988, 276 (Goeree I)

Casus

Verweerders in cassatie -CIDI c.s.- hebben Goeree c.s. in kort geding gedagvaard voor de President van de Rb. te Zwolle en gevorderd dat de President Goeree c.s. zal verbieden door te gaan met het verspreiden van het Gospelblad "Evan" 1985 nr. 3 en Goeree c.s. verder te verbieden zich in de toekomst bij het in het openbaar uitdragen van hun zienswijze beledigend, kwetsend dan wet onnodig grievend uit te laten jegens de leden van de joodse bevolkingsgroep op verbeurte van een dwangsom.

De President heeft de vordering toegewezen. Het Hof heeft het vonnis van de President bekrachtigd onder wijziging van de gronden. De HR merkt het volgende op: Ook art 1401 BW kan beperkingen stellen aan de wijze waarop van de vrijheid van belijden van godsdienst gebruik wordt gemaakt.

Het hof heeft o.g.v. zijn vaststellingen m.b.t. de omstandigheden van het onderhavige geval -in het bijzonder de strekking van de uitlatingen van Goeree, de gekozen bewoordingen, de aan hun uitgaven gegeven vorm en de huis-aan-huisverspreiding daarvan- gewogen tegen de achtergrond van "alles wat de Joodse mensen in WO II is aangedaan" en de daaruit voorkomende, bij diverse mensen bestaande rechtsgevoelens, zonder schending van enige rechtsregels kunnen oordelen dat Goeree c.s. bij het belijden van hun godsdienstige overtuiging "hun verantwoordelijkheid volgens de wet" hebben verzaakt, dus onrechtmatig hebben gehandeld.

Noot

In kort geding is op basis van art 162:6 BW een verspreidingsverbod gevraagd. Het hof wijst erop dat de grondrechten op vrijheid van belijdenis en meningsuiting kunnen worden beperkt. Ook art 162:6 BW wordt geacht een mogelijkheid tot beperking van deze grondrechten te bieden.

Het is een wet in formele zin (zoals de artt. 6 lid 1 en 7 lid 1 GW dit eisen) en strekt tot bescherming van de rechten en vrijheden van de anderen (zoals de artt 9 en 10 ECRM dit eisen). Veelal wordt van het voorbehoud ("behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet") geen gebruik gemaakt, omdat zowel door de overheid als door de belijders van de godsdienst als regel goed werd verstaan wat wél en wat niet onder belijden kan worden begrepen. In deze zaak is het voorbehoud door de rechter evenwel toegepast.

Hierbij rijst de vraag hoever een burger mag gaan in de uitoefening van zijn grondrechten t.o.v. medeburgers?

Gesteld wordt in casu dat ook art 162:6 BW beperkingen kan stellen aan de wijze waarop van de vrijheid van godsdienst gebruik kan worden gemaakt. Dit is opmerkelijk nu art 162:6 BW geen zelfstandige norm bevat, maar slechts een sanctie stelt op (dreigende) normschending. De weg die de HR ingeslagen heeft kan ertoe leiden dat het grondrecht wordt beperkt door al het in de samenleving geldende recht (formele wet, lagere regelgeving en ongeschreven recht) voor zover een daarmee strijdig handelen als een onrechtmatige daad kan worden geformuleerd.

In casu wordt de ongeschreven zorgvuldigheidsnorm toegepast. Door de onderhavige toepassing van art 1401 BW wordt in feite een algemene beperking geïntroduceerd.

Zijn de beperkingsclausules van de grondrechten artt 6 en 7 GW en 9 en 10 EVRM evenals de discriminatieverboden van artt 1 GW en 26 BUPO onverkort van toepassing op horizontale verhoudingen? In kort geding procedures wanneer de rechter verboden en dwangsommen oplegt wordt de betrokkenheid van de overheid en daarmee het verticale karakter steeds sterker.