Pocketbooks II (HR 24-01-1969, NJ 1969, 316)

Onderwerp

Onrechtmatige overheidsdaad, art. 7 Grondwet en art. 6:162 BW.

Casus

De naamloze vennootschappen Van Tuyl NV en De Bron NV maken samen het plan om pocketboeken te gaan verkopen bij kruideniers. De staatssecretaris voor Economische Zaken (Gerard Veldkamp) vaardigt echter een ministeriële beschikking uit, waarin het verboden wordt om boeken te verkopen zonder vergunning van de Sociaal-Economische Raad. Van Tuyl NV en De Bron NV hebben deze vergunning niet, waardoor hun vergevorderde plannen niet voortgezet kunnen worden. De rechter acht de ministeriële verordening in strijd met art. 7 Grondwet. Doch bij arrest van de Hoge Raad uit 22-03-1960 (Pocketbooks I) werd de vestigingsbeschikking onverbindend verklaard. Bron en Tuyl spreken nu de Staat aan op grond van onrechtmatige daad en eisen schadevergoeding. De Nederlandse Staat is echter van mening dat lagere wetgeving nooit een onrechtmatige daad op kan leveren.

Rechtsvraag

Kan een ministeriële verordening die in strijd is met de wet een onrechtmatige daad van de Staat opleveren, waarop art. 6:162 nieuw BW volledig van toepassing is?

Hoge Raad

De rechtsvraag wordt door de Hoge Raad positief beantwoord. De Staat handelt onrechtmatig indien een staatssecretaris door een ministeriële verordening een verbod stelt op en daardoor sancties bedreigt tegen een handeling die ingevolge een bepaling van de Grondwet niet mag worden verboden. Op deze onrechtmatige daad is art. 6:162 BW volledig van toepassing. De Hoge Raad stelt in casu dat er geen rechtsregel is die de toepasselijkheid van art. 6:162 BW op lagere wetgeving uitsluit en dat ook de aard van de wetgevende functie niet uitsluit dat de onrechtmatige daad van toepassing kan zijn.

Cassatiemiddel

Daden van materiële wetgeving kunnen nimmer onrechtmatig in de zin van art. 1401 zijn en mitsdien kan de vestigingsbeschikking geen onrechtmatige daad. Deze stelling uit het cassatiemiddel kan niet worden aanvaard: "de Staat handelt onrechtmatig, indien de Staatssecretaris, orgaan van de Staat, door een beschikking als de onderhavige een verbod stelt op en daardoor sancties bedreigt tegen een handeling die ingevolge een bepaling in de Grondwet niet mag worden verboden.

De aard van de wetgevende functie van de overheid brengt niet mee, dat art. 1401 bij onrechtmatig gebruik van de wetgevende functie niet of slechts beperkt van toepassing zou kunnen zijn. De staatssecretaris kan zich er niet op beroepen dat hij niet wist dat materiële wetgeving onrechtmatig kon zijn; dwaling in het objectieve recht is niet verschoonbaar.

Commentaar

Art. 6:162 nieuw BW is de opvolger van art. 1401 oud BW.