Politiecultuur: een Nederlandse empirische verkenning - Terpstra & Schaap (2011)

Het wordt vaak als vanzelfsprekend beschouwd, zowel binnen als buiten de politiewetenschap, dat de politie een eigen kenmerkende cultuur heeft. Deze politiecultuur wordt vaak als een verklaring gebruikt voor (negatieve) verschijnselen binnen de politie, zoals corruptie. In hoeverre is binnen Nederland eigenlijk sprake van deze cultuur? Onderzoek hiernaar heeft vooral plaatsgevonden in de VS en in Engeland, maar desondanks wordt hier vaak naar verwezen, in verband met het veronderstelde universele karakter van de politiecultuur. In dit artikel wordt het standaardbeeld van de politiecultuur beschreven en in hoeverre dit voorkomt in Nederland.

Standaardbeeld politiecultuur

Belangrijke elementen van de politiecultuur zijn:

• Politiemensen schrijven een belangrijke missie toe aan hun werk, zoals de bescherming van de zwakkeren

• Cynisch zijn tegenover burgers en wantrouwend tegenover buitenstaanders

• Benadrukken onderlinge solidariteit en afstand tot buitenwereld

• Conservatief in politieke en morele zin

• Traditioneel machokarakter, negatieve opvattingen over etnische minderheden

• Pragmatisme en afkeer van abstracte, academische kennis

Er bestaat ook kritiek op dit standaardbeeld, namelijk dat het te eenzijdig, negatief, achterhaald en Amerikaans zou zijn. De politiecultuur kan worden opgevat als copingsmechanisme om te kunnen omgaan met problemen en spanningen van buiten- en binnenaf van het politiewerk (Paoline). Echter, politiemensen hebben vaak een actieve rol in het (re)produceren van de politiecultuur. Uitzonderingen op de homogene politiecultuur, zijn analyses binnen de politie van verschillende subculturen en stijlen. In een causaal model over de politiecultuur wordt ervan uitgegaan dat in- en externe stressfactoren leiden tot de politiecultuur, die vervolgens de werkstijl van politiemensen beïnvloedt.

Onderzoek

Kwalitatieve en etnografische onderzoeksmethoden worden vaak gebruikt bij onderzoek naar de politiecultuur. Beperkingen van bijvoorbeeld langdurige observatie zijn of het beeld dan niet te veel wordt bepaald door incidenten en eenvoudige generalisaties. Voor dit artikel is aan 465 politiemensen een elektronische korte vragenlijst voorlegd, waarbij de respons 55,9 procent was. Het gaat om de vraag of in Nederland een dergelijke politiecultuur bestaat, waardoor dit wordt veroorzaakt en wat de gevolgen zijn. Er wordt ook gekeken naar de samenhang met achtergrondkenmerken. In het politiewerk zijn drie werkstijlen onderscheiden:

1. Crime fighter

2. Beschermer van burgers

3. Dienstverlener

Resultaten

Bijna tachtig procent van de ondervraagde politiemensen meent dat er een politiecultuur is. Bij Nederlandse politiemensen komen twee van de negen onderscheiden elementen van de politiecultuur sterk naar voren, namelijk het geloof in een politiemissie om over normen van goed en kwaad te bewaken en ten tweede de aantrekkingskracht van het werk door de actie en spanning. Bij enkele andere elementen lijken de resultaten van het onderzoek tegenstrijdig te zijn. Veel politiemensen in Nederland menen dat voor hun werk fysieke capaciteiten en moed nodig is, maar weinig denken dat het geen werk voor vrouwen is. In dit artikel wordt dan ook gesproken van fysieke uitstraling in plaats van machismokarakter. Cynisme, pragmatisme en conservatisme lijken weinig voor te komen bij Nederlandse politiemensen.

Wat is de samenhang tussen de verschillende politiecultuur elementen? Een analyse levert vier dimensies op die deels overeenkomt met de analyse van de politiecultuur door Reinier. De dimensies zijn: geloof in politiemissie en hechting aan actie en spanning in werk. De derde dimensie is cynisme en afsluiting en de vierde dimensie is conservatisme. De kern van de Nederlandse politiecultuur omvat de eerste twee dimensies.

Stressfactoren

Externe stressfactoren zijn gevaar en risico op straat en de mate waarin politiemensen vinden dat er minder ontzag en respect is voor de politie. Interne stressfactoren gaan over het ervaren van begrip van de leiding voor het werk dat men doet en het ervaren van steun. Het onderzoekt toont aan dat vrijwel alle respondenten regelmatig gevaar, dreiging en belediging op straat te ervaren. De meerderheid is negatief over de politieleiding (op afstand). Analyse toont ook aan dat de werkstijlen van beschermer en dienstverlener in feite één stijl vormen. Veel politiemensen scoren hoog op zowel crime fighter als op beschermer/dienstverlener. Zij proberen kernonderdelen van het politiewerk te combineren. Deze werkstijl lijkt op de professionele werkstijl zoals Muir deze enkele decennia geleden definieerde.

Gevolgen

Uit lineaire regressieanalyses en logistische regressieanalyses blijkt dat de drie vormen van stress (gevaar, gebrek aan respect en gezag en onvoldoende steun door leiding) eraan bijdragen dat de politiecultuur sterker aanwezig is. Alleen voor solidariteit en pragmatisme geldt geen rechtstreeks verband met de stressfactoren, maar wel een indirect verband. De analyse toont ook aan dat de politiecultuur invloed heeft op de werkstijlen van politiemensen. De werkstijl van de crime fighter ligt in het verlengde van de politiecultuur, zij hechten sterk aan actie, voelen een missie en ervaren minder respect op straat. De derde, professionele werkstijl lijkt nauwelijks samen te hangen met politiecultuur elementen.

Uit een analyse van de achtergrondkenmerken blijkt dat vooral de tijd dat men werkzaam is bij de politie, van belang is. Hoe langer iemand bij de politie werkt, hoe conservatiever met lijkt te zijn.

Conclusie

Belangrijke kenmerken uit de Amerikaanse politiecultuur blijken ook sterk naar voren te komen onder Nederlandse politiemensen: bijzondere missie, gehechtheid aan actie en wantrouwen in buitenwereld en nadruk op onderlinge solidariteit. Minder of niet aanwezige elementen zijn conservatisme en het idee dat politiewerk mannenwerk is, en anti-intellectueel pragmatisme. De Nederlandse politiecultuur kent dus drie centrale dimensies, namelijk het gevoel voor missie, gehechtheid aan actie en een combinatie van wantrouwen, cynisme en afsluiting tegenover de buitenwereld. Dit onderzoekt toont ook aan dat naarmate de stress groter is, de politiecultuur sterker aanwezig is. Bij onderzoek naar de politiecultuur is er vaak een focus op negatieve aspecten, wat een mogelijke verklaring kan zijn dat de professionele werkstijl nauwelijks lijkt samen te hangen met politiecultuur. Aandacht voor de culture context binnen de politie is onvermijdelijk, maar is op directe wijze vaak lastig te realiseren. Een mogelijkheid is om dit via indirecte wijze te beïnvloeden, zoals via de stressfactoren.