Introductie van de “intergroup contact theory”

In het domein van interculturele relaties is de contacthypothese van Allport (1954) aangaande contact tussen groepen uitgegroeid tot een volwaarde “intergroup contact theory”. Sommigen zijn van mening dat contact tussen groepen alleen tot conflicten kan leiden; anderen stellen dat dit contact cruciaal is in het verminderen van conflicten en vooroordelen tussen groepen. Als we kijken van vóór 1960 tot 2009 is er sprake van een lineaire toename van studies die intergroup contact hebben bestudeerd.

De interesse in dit onderwerp is het gevolg van raciale conflicten. William (1947) was de eerste die kwam met een formulering van de etnische contacttheorie waarin hij benadrukt dat de contacteffecten op vooroordelen beïnvloed worden door veel variabelen. Vanaf de jaren ’50 kwamen er grotere studies die de rassegregatie analyseerde, vooral in New York, waardoor er eindelijk groot opgezette Noord-Amerikaanse onderzoeken werden gedaan binnen de sociale psychologie. Gewapend met William’s notie en de onderzoeken uit New York introduceerde Allport (1954) zijn notie van de contacthypothese die daarna 50 jaar lang onderzoek in dit gebied heeft geleid en uitgegroeid is tot een ware “intergroup” contacttheorie. Hij benadrukte de contrasterende effecten van intergroup contact, waarbij het soms vooroordelen kan versterken, en soms kan verminderen. Volgens Allport (1954) zal er sprake zijn van verminderde vooroordelen wanneer er voldaan wordt aan vier situationele criteria: 1) gelijke status tussen de groepen, 2) gedeelde doelen, 3) samenwerking tussen de groepen, en 4) steun van de autoriteiten/wetgeving.

Vermindert “intergroup contact” echt de vooroordelen?

De meningen van onderzoekers zijn hierover verdeeld. Stephan (1987) benadrukte dat dergelijk contact de vooroordelen kan verminderen, maar dat de relatie contact–vooroordelen ingewikkeld ligt aangezien meerdere factoren invloed hebben. Veel reviews komen echter alsnog tot verschillende conclusies! Er worden drie grote beperkingen genoemd van de analyses in zulke reviews die de discrepanties kunnen verklaren:

• De onvolledige steekproeven van de onderzoeken: elke review heeft gemiddeld slechts 60 artikelen geanalyseerd, terwijl er véél meer artikelen bestaan over dit onderwerp.

• Er worden geen strikte inclusiecriteria gehanteerd, waardoor de definities van het contact onderling nogal verschillen.

• Het ontbreken van kwantitatieve beoordelingen van contacteffecten: veel onderzoeken gebruiken subjectieve beoordelingen van het contact, waardoor het niet mogelijk is om repliceerbare gegevens te genereren en/of de resultaten “bij elkaar op te tellen”.

Pettigrew en Tropp (2006) hebben deze problemen aangepakt en een enorme meta-analyse gedaan, waaruit bleek dat meer contact tussen de groepen geassocieerd wordt met minder vooroordelen. Dit effect is groter voor meerderheidsgroepen dan minderheidsgroepen. Drie alternatieve verklaringen voor deze gegevens waren zijn het participant selectieprobleem, de publicatie bias, en de mogelijk twijfelachtige validiteit van de gebruikte onderzoeken. Geen van deze problemen bleek echter verantwoordelijk te zijn voor de resultaten, waardoor het een robuust resultaat genoemd mag worden! Volgens dit onderzoek hielpen de vier contact voorwaarden van Allport (1954) in het verminderen van de vooroordelen (aan hoe meer condities de situatie voldeed, des te beter het resultaat), maar zijn ze niet onmisbaar!

Positieve (“intergroup”) contacteffecten, groepen en tussengroepse vriendschappen

Veel soorten vooroordelen (expliciet en impliciet) worden beïnvloed door het interetnische contact. We kunnen de andere groep aardig gaan vinden, terwijl onze stereotypes blijven bestaan. Naast verminderde vooroordelen zijn er ook andere positieve contacteffecten, bijvoorbeeld minder angst, minder bedreiging en in-group identificatie, en meer empathie, vertrouwen en vergevingsgezindheid tussen de groepen. Deze positieve contacteffecten gaan niet alleen op voor etnische groepen voor wie de theorie oorspronkelijk ontwikkeld is, maar ook voor gestigmatiseerde groepen (homoseksuelen, gehandicapten of psychisch zieken). Door de brede toepasbaarheid van effecten lijkt er een “louter blootstellingeffect” (mere exposure effect) te bestaan: meer blootstelling aan een target (in dit geval een bepaalde groep) leidt ertoe dat we datgene steeds leuker gaan vinden. Tussengroepse vriendschappen – kennen veel van Allport’s voorwaarden: samenwerking, gedeelde doelen, gelijke status – spelen een belangrijke rol in het verminderen van vooroordelen richting de “outgroup”.

Zijn deze positieve effecten generaliseerbaar en universeel geldend?

Volgens de eerder genoemde meta-analyse zijn de effecten generaliseerbaar naar de algemene groep, zolang de groepen zich aanvankelijk bewust zijn van de groepidentificaties (wat meestal het geval wel is). De effecten zijn niet alleen generaliseerbaar naar de algehele groep, maar ook van de ene situatie naar een nieuwe contactsituatie, en zelfs naar andere out groups die aanvankelijk niets met de situatie te maken hadden! Mogelijk komt dit laatste door “deprovincialisatie”: door een out group aardig te vinden en te leren vertrouwen, ben je minder “hard” in vasthouden aan je eigen groep en wordt je dus opener naar ook andere groepen toe. Ook is er sprake van universaliteit!

Wanneer is er sprake van deze positieve effecten, en wat zijn de indirecte contacteffecten?

Het is het meest waarschijnlijk dat de positieve effecten de kop opsteken wanneer voldaan wordt aan Allport’s vier criteria. Naast deze vier criteria zijn er nog ook twee andere modererende factoren: een niet-oppervlakkig contact, en een voldoende hoeveelheid aan “group salience”. Wat betreft indirecte contacteffecten: als je een vriend hebt die out group vrienden heeft, is dit ook bijna automatisch jouw vriend. Hun onderlinge contact is voor jou ineens de norm, maar de veranderde attitudes door indirecte contacten zijn makkelijker te veranderen dan veranderde attitudes n.a.v. direct contact!

Negatieve (“intergroup”) contacteffecten

Sommige situaties versterken de vooroordelen, denk bijvoorbeeld aan een werkomgeving waarin veel competitie tussen de groepen bestaat. Negatieve groepsinteracties komen heel vaak in het nieuws. Waarom toonde de genoemde meta-analyse dan toch zoveel positieve contacteffecten? Hier zijn drie verklaringen voor: 1) de meeste respondenten rapporteren positieve contacteffecten, 2) de negatieve contacteffecten worden gemodereerd door de mate waarin de persoon vrijwillig het contact is aangegaan, en 3) degene met de meeste “intergroup” contacten rapporteren positieve en negatieve effecten en zijn minder bevooroordeeld.

Kritiek op de “intergroup contact theory”

Onwetende critici geloven ten onrechte dat de contacttheorie altijd positieve resultaten voorspelt. Volgens critici werkt het scheiden van de groepen (segregatie) beter in het verminderen van conflicten – iets wat duidelijk niet ondersteund wordt door de geschiedenis! Forbes (2004) daarentegen geeft wel een zinvol kritiekpunt: vooroordelen verminderen op individueel niveau, maar niet op groepsniveau, waardoor alleen het individuele vooroordeel vermindert en niet het algehele groepsconflict. Een ander valide kritiekpunt is dat het contact wel vooroordelen vermindert, maar dat dit sociale conflict juist essentieel is voor sociale verandering. Als de vooroordelen verminderen is er minder bereidheid van leden van minderheidsgroepen om op sociaal gebied te veranderen. Onthoud hierbij wel dat de contacteffecten veel groter zijn voor leden van de meerderheidsgroep dan voor de minderheidsgroep, waardoor dit kritiekpunt erg beperkt is in zijn waarde. Kortom kan het contact tussen groepen dus de motivatie voor protest van leden van minderheidsgroepen verminderen.

Gezien de positieve contacteffecten wordt het aangeraden om de diversiteit en interetnisch contact wereldwijd structureel te promoten!