Na de tweede wereldoorlog groeide de welvaart in Nederland flink. De eerste groei vond plaats tussen 1948 en 1973. Daarna bleef de welvaart stijgen in verschillende fases en met verschillende sprongen. De grootste groei vond plaats in de periode tussen 1995 en 2000. Eigenlijk daalde de welvaart niet tot die tijd. Op den duur is de welvaart gaan dalen en zijn er verschillende groepen in de samenleving moeilijker aan een baan lijken te komen. In dit hoofdstuk wordt de vraag beantwoord of er aan het begin van de eenentwintigste eeuw bepaalde groepen in de samenleving zijn die worden uitgesloten van economische welvaart en groei in de samenleving.

Uitsluiting

Het is als eerste belangrijk te onderzoeken wat sociale uitsluiting is. Sociale uitsluiting wordt gedefinieerd als het er niet bij mogen, kunnen of willen horen. Dit omvat opzettelijke discriminatie, gebrek, onvermogen, handicaps en zelfuitsluiting. Sociale uitsluiting bestaat uit vijf dimensies:

1. morele dimensie

2. ruimtelijke dimensie

3. economische dimensie

4. psychologische dimensie

5. juridische dimensie

Uit een studie blijkt dat het anders zijn van bepaalde mensen of groepen - zoals fysiek gehandicapten - en de daarbij komende negatieve morele beoordelingen, ervoor zorgt dat er groepen apart worden gezet, omdat deze 'anders' zijn. Onderscheiding speelt hierbij een grote rol en heeft fysieke, morele en sociale scheiding als gevolg. De scheiding kan ook symbolisch tot uiting komen, zoals bij discriminatie en sociale segregatie.

Degenen die worden gezien als 'anders' en die afwijken van de normen, worden apart gezet van de rest. Dit gebeurt door middel van ruimtelijke segregatie. Men wordt naar apart gezette buurten gedreven. Benadrukt wordt dat men niet wordt uitgesloten, maar het is duidelijk dat men ook niet wordt opgenomen en dat men buitenstaanders blijft. De concentratie van problemen in een bepaalde buurt is hier een product van. Oorzaken hiervan zijn ook economisch, die zich vermengen met sociaal-geografische oorzaken.

Wanneer een bepaalde groep mensen weinig economisch rendement behaalt, heeft dit als resultaat dat ze worden buitengesloten. Dit gaat bijvoorbeeld over langdurig werklozen en andere uitkeringsgerechtigden. Hierbij spelen ook morele opvattingen een grote rol. Er wordt een verschil gemaakt tussen bijvoorbeeld gehandicapten en ex-gedetineerden. Deze laatste groep roept vaak morele reacties op, terwijl ze vaak nog goed kunnen werken.

De vierde dimensie, sociale weerbaarheid, komt tot uiting in de vorm van zelfrespect op individueel niveau. Deze dimensie is zichtbaar in groepen die worden uitgesloten en neemt de vorm aan van terugtrekgedrag.

Hierbij wordt een vicieuze cirkel gecreëerd, waarbij verborgen schaamte men er van weerhoudt om hulp aan te nemen en het gevoel van morele afkeuring ervoor kan zorgen dat mensen zich terugtrekken.

In Nederland houden alle burgers hun sociale en politieke rechten en wordt niet absoluut sociaal uitgesloten. Echter de rechtspositie zal zwak zijn wanneer het economisch rendement laag is in combinatie met lage morele waardering en lage sociale weerbaarheid.

Met deze dimensies kan worden bestudeerd welke groepen het meest worden uitgesloten. Machtige groepen in een samenleving worden ingesloten. In het verleden werden bijvoorbeeld joden uitgesloten van maatschappelijk leven, waardoor zij zich op de handel richtten. Ook werden katholieken uitgesloten. Tegenwoordig treft sociale uitsluiting vooral de groepen in met weinig weerbaarheid en weinig economisch nut zoals zwervers, verslaafden, ongeschoolde jongeren, etc.

De lastigste dimensie van sociale uitsluiting is morele afkeuring, omdat dit een lastig punt is van verandering en zich openstellen voor de samenleving. Het is daarnaast moeilijk om het economisch rendement te verhogen voor groepen die geen opleiding of een taalachterstand hebben. Een positief punt is het verhogen van de sociale weerbaarheid; dit is namelijk goed te doen door middel van zelfvertrouwen bijbrengen. Professionele hulp is daarbij zeer geschikt voor het vinden van de juiste weg naar het recht waardoor de rechtspositie wordt verbeterd. De belangrijkste dimensie is echter de ruimtelijke dimensie. Hierbij worden groepen op een andere manier geconcentreerd in een stad hetgeen te goede kan komen aan sociale uitsluiting.