Het is voor mensen van belang om kritisch na te denken zodat men goede keuzes kan maken. Mensen hebben vaak niet door hoe irrationeel sommige beslissen die ze maken zijn. Kritisch denken is het denken dat bekritiseert. Iets bekritiseren is het evalueren aan de hand van een bepaalde standaard. Eén van de belangrijkste dingen die iemand kan bekritiseren is een redenering. Redeneren komt bijvoorbeeld om de hoek kijken wanneer mensen:

• Een mening vormen.
• Een oordeel maken.
• Tot een besluit komen.
• Plannen ontwikkelen.
• Hypotheses voorstellen.

Er wordt gebruik gemaakt van logica om te bepalen of een bewering waar is, of de redenering klopt en of we een verband kunnen trekken. Het gaat in dit geval niet om het bedenken van beweringen, maar om het evalueren van (de juistheid van) beweringen die gemaakt zijn om zo uiteindelijk de juiste conclusies te vormen.

Om dit te kunnen bereiken evalueren mensen hun denken op basis van rationaliteit. Wanneer men begrijpt hoe men kritisch moet denken, kunnen ze deze kennis gebruiken om kritisch te zijn ten opzichte van meerdere onderwerpen die in het dagelijks leven belangrijk zijn. Tevens is het belangrijk om te onthouden dat het bekritiseren van andermans ideeën niet inhoudt dat ze worden aangevallen, maar dat naar de logica gezocht wordt. Daarnaast is kritiek op iemand geven niet altijd een voorbeeld van kritisch nadenken. Men kan kritiek geven, zonder er over na te denken.

Wanneer iemand tot een conclusie komt, heeft diegene een overtuiging. Een overtuiging is propositioneel. Dat betekent dat het waar of onwaar is. Een overtuiging is hetzelfde als een oordeel en een mening. Als een overtuiging in een verklarende zin gebruikt wordt, resulteert dat in een bewering. Over beweringen kan kritisch nagedacht worden.

Er moet onderscheid gemaakt worden tussen objectieve beweringen en subjectieve oordelen. Bij objectieve beweringen spelen persoonlijke overtuigingen of meningen geen rol. Objectieve beweringen zijn waar of onwaar, maar dat is niet altijd bekend. Een subjectief oordeel daarentegen is niet onafhankelijk van of iemand denkt dat het waar of onwaar is. Vele beweringen bevatten zowel objectieve als niet-objectieve elementen.

Een subjectief oordeel is altijd waar. Om deze reden is het niet logisch om subjectieve oordelen te benoemen in termen van waarschijnlijkheid. Daarnaast kan het ook niet gezien worden als iets dat ondersteund kan worden door bewijs. Bewijs is iets dat de waarschijnlijkheid van een bewering vergroot. Vele objectieve beweringen kunnen ook niet ondersteund worden met bewijs.

Sommige meningen zijn geen subjectieve oordelen, omdat hun waarheid of onwaarheid onafhankelijk is van wat mensen denken dat waar of onwaar is. Objectieve meningen kunnen ook feitelijke meningen worden genoemd. Dit betekent echter niet dat feitelijke meningen altijd waar zijn.

Relativisme is het idee dat de ‘waarheid’ van dingen gerelateerd is aan cultuur.

Moreel subjectivisme heeft als uitgangspunt dat het moreel beoordelen van concepten als goed of fout geheel subjectief is.

Wat zijn kwesties?

Kwesties zijn vragen. Een kwestie gaat om de vraag of een bewering waar of niet waar is. Sommige kwesties zijn objectief en sommigen zijn subjectief. Het eerste wat komt kijken bij kritisch denken is het bepalen wat de kwestie nu eigenlijk is. Soms is het lastig om precies vast te stellen wat een bewering is (en wat de bijbehorende kwestie dan is). Dit kan komen doordat iemand moeilijke termen gebruikt of iemand zijn of haar bewering opzettelijk niet wil verduidelijken.

Wat zijn argumenten?

Een argument is een reden die wordt aangedragen om te bewijzen dat een bewering waar is. Een bewering die wordt gebruikt als reden om te bewijzen dat een andere bewering waar is, wordt een premisse genoemd. De bewering waar een premisse bewijs voor geeft, wordt de conclusie van een argument genoemd.

Of een argument goed is, hangt af van de vraag of een premisse daadwerkelijk de conclusie van het argument ondersteunt. Dit kan alleen als de premisse waar is. Een tweede criterium is dus dat de premisse relevant moet zijn voor de conclusie. Dit betekent dat de premisse zo samen moet hangen met de conclusie dat door de premisse de kans vergroot wordt dat de conclusie klopt. Het is belangrijk om te onthouden dat het soms lijkt alsof iemand een argument geeft, terwijl dat niet het geval is. Een argument is geen opsomming van feiten. Een argument kun je herkennen als deze gebruikt wordt om een bewering te bewijzen of te ondersteunen.

Wat zijn cognitieve biases?

Het vormen van een overtuiging wordt ook beïnvloed door onbewuste kenmerken van de menselijke psychologie, de zogenaamde cognitive biases. Deze biases beïnvloeden de manier waarop informatie verwerkt wordt. Een paar van deze biases zijn:

• Overtuigingsbias (belief bias): dit is de neiging om een beredenering op basis van de geloofwaardigheid van de conclusie te beoordelen. Op het moment dat een onlogische redenering gevolgd wordt door een geloofwaardige conclusie zijn mensen eerder geneigd het te geloven dan een logische redenering met een conclusie die ongeloofwaardig lijkt.
• Bevestigingsbias (confirmation bias): dit is de neiging om meer gewicht te hangen aan bewijs dat onze eigen ideeën ondersteunt.
• Heuristieken: dit zijn algemene regels die we onbewust gebruiken bij het schatten van waarschijnlijkheden. Een voorbeeld is de beschikbaarheidsheuristiek. Hierbij wordt onbewust de waarschijnlijkheid dat iets zal gebeuren gebaseerd op basis van gegevens die het best in het geheugen beschikbaar zijn. Het gevolg is dat de waarschijnlijkheid vaak overschat of onderschat wordt. Dit verklaart waarschijnlijk ook hoe gemakkelijk de fout begaan wordt van het generaliseren op basis van een anekdote. De beschikbaarheidsheuristiek is ook gerelateerd aan de false consensus effect. Hierbij gaat het om de neiging er van uit te gaan dat onze attitudes en de attitudes in de omgeving gedeeld worden door de grotere samenleving.
• Bandwagon effect: dit is de neiging om het eigen denken af te stemmen op wat anderen (lijken te) denken.
• Negativitity bias: mensen zijn gevoeliger voor negatieve informatie dan positieve informatie en onthouden dit sneller. Deze bias speelt ook een rol bij ‘loss aversion’, waarbij mensen eerder gericht zijn op verlies vermijden dan winst verkrijgen.
• In-groep bias: dit is de neiging om de leden die niet tot de eigen groep (out-group) behoren als anders en fout waar te nemen, en de leden van de eigen groep (in-group) als goed en correct.
• Fundamentele attributiefout: dit is de neiging om gedrag direct toe te schrijven aan iemands persoonlijkheid, zonder rekening te houden met de context en situatie.
• Gehoorzaamheid aan autoriteit: dit is de neiging van mensen om blindelings de opdrachten van de autoriteit op te volgen.
• Overmoedigheidseffect: hier is sprake van zelfbedrog. Als iemand bijvoorbeeld het percentage van zijn juiste antwoorden over een onderwerp schat, zal de schatting waarschijnlijk aan de hoge kant zijn, tenminste als de vragen moeilijk zijn of het onderwerp onbekend is.
• Beter-dan-gemiddelde illusie: de neiging van mensen om zichzelf op sommige gebieden beter te beoordelen dan het gemiddelde.

Kritisch denken helpt bij het herkennen van een ondermaatse onderbouwing of het verdoezelen van fouten. Het helpt niet te bepalen wat de waarheid is.