Cognitive behavior therapy (CBT) kan gezien worden als het enige paradigma in de psychotherapie. Iets mag zich een paradigma noemen als het een bewezen probleem-oplossend vermogen bezit. Wanneer het niet bewezen effectief is wordt het een theorie genoemd. CBT is hiernaast effectief bij vele soorten stoornissen, in contrast tot specifieke behandelvormen als EMDR (alleen voor PTSD symptomen). Andere voordelen van CBT zijn dat het een snelle behandelvorm is, wat het ook goedkoper maakt, en dat het kan worden beschreven in een manual, waardoor het geschaald kan worden en makkelijker te leren is aan anderen. Een nadeel van een manual is dat het wellicht slecht generaliseerbaar is naar alle stoornissen omdat de ene stoornis de andere niet is, echter is het onmogelijk voor iedere stoornis een andere manual te maken. Ook moet men de manual en de hoofd en bijzaken hierin wel goed kunnen begrijpen, waardoor het vooral belangrijk is dat het onderliggende idee en de principes van verandering en therapie worden begrepen.
Exposure en het modificeren van overtuigingen zijn belangrijk bij angststoornissen. Vaardigheidstraining en crisis management (contingency management) zijn belangrijk bij ontwikkelingsstoornissen en autisme spectrum stoornissen.
Therapie is geen kunst dat sommigen wel kunnen en anderen niet, in dat opzicht kan het een techniek genoemd worden waarin bekwaam de actieve componenten van verandering toegepast worden. Een therapeut moet zich dan ook elke sessie afvragen welke technieken tot verandering hij toepast in de therapie. Dit houdt ook in dat therapeuten niet zo maar een therapie kunnen kiezen die hun interesseert, maar dat zij therapieën moeten toepassen welke effectief zijn gebleken. Onspecifieke factoren zijn hierin wel belangrijk, zoals empathie en warmte. Therapeutisch eclecticisme is ook uitgesloten (technieken toevoegen aan CBT van therapieën die niet bewezen effectief zijn), behalve als er onderdelen van andere empirisch bewezen therapieën worden toegevoegd.
Nog een voordeel van het expliciteren van de kern principes van effectieve therapie is dat dit kan leiden tot het ontwikkelen van nieuwe, alternatieve wijzen om deze principes toe te passen. Individuele therapie is vaak duur en niet toegankelijk, maar door het weten van effectieve principes kan gezocht worden naar manieren om deze principes op een toegankelijkere manier beschikbaar te maken (bijvoorbeeld zelfhulpboeken en e-health).
CBT begon met een paar principes in de jaren ’50 (Skinner: contingency management; Wolpe: relaxatie en exposure in zijn systematische desensitisatie), maar bestaat nu uit vele principes welke alle samenhangen. De principes bestaan uit verschillende lagen, beginnend aan de oppervlakte met denkbeelden van filosofie en wetenschap, daaronder de theorieën van CBT, daaronder empirische wetmatigheden, vervolgens de principes afgeleid uit andere bronnen, daaronder principes (algemene regels welke potentiële werkingsmechanismen beschrijven, bijvoorbeeld exposure) en tot slot technieken (concretisering van een principe, bijvoorbeeld systematische desensitisatie).
De 13 hoofdprincipes:
- Functie analyse en contingengy management
- Vaardigheidstraining
- Exposure
- Relaxatie
- Cognitieve herstructurering
- Problem solving
- Zelfregulatie
- Gedragsactivatie
- Sociale vaardigheden
- Emotie-regulatie
- Communicatie
- Positieve psychologie
- Acceptatie
