Wat is het doel van rechtseconomie?

De wetgever wil met het stellen van rechtsregels, het gedrag van de burger beïnvloeden. Het is de bedoeling dat sommige handelingen die schade zouden kunnen opleveren voor de maatschappelijke welvaart voorkomen worden, terwijl bepaalde handelingen die een vergroting van de maatschappelijke welvaart zouden kunnen betekenen gestimuleerd worden. Het recht is hiertoe het middel bij uitstek. Het doel van rechtseconomie is bestuderen hoe en wanneer het recht het meest efficiënt gebruikt wordt.

Welke vragen staan centraal binnen de rechtseconomie?

De volgende vragen staan centraal binnen de rechtseconomie:

• Welke invloed oefent het recht op het gedrag van individuen uit?

Toelichting: Een uitgangspunt van de rechtseconomie is dat mensen zich nutsmaximaliserend gedragen. Uit de ter beschikking staande keuzemogelijkheden zullen de mensen dat alternatief kiezen dat volgens hun voorkeuren het beste is. Deze keuze levert het individu het hoogste nut op. Dit is hetzelfde als de hoogste individuele welvaart. Mensen zullen zich alleen aan de wet houden indien dit hen een hoger nut oplevert.

Daaruit komt ook de volgende vraag voort:

• Zou een eventuele verandering van het recht tot andere, betere resultaten kunnen leiden? Welk effect hebben de rechtsregels op de maatschappelijke welvaart?

Hoe wordt de invloed van rechtsregels op de maatschappelijke welvaart getoetst?

Om te meten welke invloed een rechtsregel op de maatschappelijke welvaart heeft, hanteren de rechtseconomen twee criteria, namelijk:

• Het Pareto-criterium; en
• Het Hicks-Kaldor-criterium

Deze criteria zullen hieronder verder toegelicht worden.

Hoe kunnen de besproken begrippen gedefinieerd worden?

(Maatschappelijke) welvaart: Dit is de welvaart (het nut voor) van alle individuen in de samenleving gezamenlijk. Dat wil zeggen de optelsom van de keuzes die het hoogste nut opleveren voor alle individuen. 

Rechtseconomie: Het vakgebied waarin een economische analyse van het recht centraal staat. Het is de bestudering van het recht met behulp van inzichten uit de economische wetenschap.

Efficiënt: Doelmatig; een maatregel is efficiënt wanneer deze een nuttig effect heeft. Hiermee wordt bedoeld dat het een positieve invloed heeft op de grootte van de welvaart. Efficiëntie betekent in de economie de optimale maatschappelijke welvaart.

Nutsmaximaliserend: Uit de ter beschikking staande keuzemogelijkheden zullen de mensen dat alternatief kiezen dat volgens hun voorkeuren het beste is.

Het Pareto-criterium: Er is een toename van de maatschappelijke welvaart wanneer het nut van één of meer leden van de samenleving groter wordt zonder dat het nut van enig ander lid van de samenleving kleiner wordt. Dit noemt men een Pareto-verbetering. Wanneer er geen Pareto-verbetering meer mogelijk is, is er sprake van een Pareto-optimum. Een Pareto-optimale situatie wordt ook wel Pareto-efficiënt genoemd.

Het Hicks-Kaldor-criterium: Hierbij gaat het om de balans tussen winnaars en verliezers bij een verandering. De vraag bij dit criterium moet zijn of de winst van de winnaars groter is dan het verlies van de verliezers. Is dit het geval, dan spreken we van verbetering van maatschappelijke welvaart. Wie wint en wie verliest is dus niet van belang, enkel of de winst groter is dan het verlies.

Een efficiënte situatie op grond van het Hicks-Kaldor-criterium betekent dat er geen verandering meer mogelijk is, waarbij de winst van de winnaars het verlies van de verliezers kan compenseren. Wanneer de winst en het verlies een uitkomst van nul hebben, even groot zijn, is de situatie optimaal. Het Hicks-Kaldor-criterium houdt wel rekening met nutsverlies door een of meerdere individuen, in tegenstelling tot het Pareto-criterium.

Meer lezen?

Bovenstaande inleiding tot Rechtseconomie is onderdeel van de samenvatting 'Recht en Efficiëntie' van Van Velthoven. De volledige samenvatting vind je op WorldSupporter