De natuurlijke economie voor mensen was jagen en verzamelen. De eerste ideeën over de kindertijd zijn ook in deze context gevormd, waaronder de fundamentele adaptatie naar verlengde afhankelijkheid in de kindertijd. De eerste grote revolutie betrof de vervanging van jagen en verzamelen door agricultuur, waarbij veel aanpassingen betrokken waren wat betreft de behandeling van kinderen.

Welke bijdrage leverden de tijd van jagers en verzamelaars aan de geschiedenis van de kindertijd?

In de jaag- en verzamelmaatschappijen waren er kinderbeperkingen als resultaat van beperkte resources en de noodzaak om regelmatig te reizen op zoek naar voedsel. Weinig families hadden meer dan vier kinderen vanwege de lasten die elk kind plaatste op de beschikbare voedselvoorraad. Kinderen droegen wel bij aan de verzameling van voedsel, maar hun behoeftes overtroffen wat ze bij konden dragen. Jongens konden pas vanaf hun late tienerjaren helpen bij het jagen. De meeste jaagmaatschappijen ontwikkelden rituelen voor de introductie van jongens bij jagen. Demonstraties van jaagbekwaamheid stonden centraal en het belang ervan was meer dan symbolisch.

Bewijs van huidige jaag- en verzamelmaatschappijen suggereren eveneens dat kinderen vaak een kleine rol spelen in het economische leven tot ze in hun tienerjaren zijn. De beperkingen van de nuttigheid van kinderen vormden deze maatschappijen op meerdere manieren, wat ook bijdraagt aan de weinige representaties van kinderen in primitieve kunsten. De belangrijkste impact had het op het aantal kinderen. De beperkte geboortecijfers kwamen o.a. door verlengde zoogperioden. Verdere beperkingen kwamen door kindermoorden. Ziekte en ondervoeding beperkten de vruchtbaarheid van de vrouwen en speelden ook en rol bij de overlevingscijfers van geboren kinderen. Bovendien stierven veel moeders als ze in de twintig waren. Kindermoorden kwamen veel voor in jaag- en verzamelmaatschappijen, maar dit betekent niet dat ouders niet om hun kinderen gaven. Er was een duidelijk bewustzijn dat de overleving van te veel kinderen een bedreiging was voor de familie en gemeenschap.

Het belang van beperkingen zouden niet de mogelijkheden voor kinderen in zulke maatschappijen moeten overschaduwen. Ten eerste werkten de meesten maar een paar uur per dag, waardoor er genoeg tijd over was voor kinderen om te spelen. In veel jaaggroepen spelen kinderen en volwassenen samen, wat kan leiden tot bredere interacties. Ten tweede begonnen veel jaag- en verzamelmaatschappijen kinderen uit families van leiders extra goed te behandelen (bijv. sieraden in het graf van kinderen). Dit suggereert waarschijnlijk de speciale status van een familie, maar het kan ook affectie reflecteren voor het betrokken kind. Ten slotte kwam de volwassenheid vroeg, namelijk de jongens na de jaagrituelen en de meisjes in hun vroege tienerjaren.

Op welke manier werden er onderscheidingen gemaakt in geslacht?

Agrarische maatschappijen moedigden ten slotte nieuwe soorten geslachtsonderscheid onder kinderen aan. Het geslachtsonderscheid in kinderen in jagers en verzamelaars was complex. Alle maatschappijen bewogen richting patriarchaat in geslachtsrelaties en in ouder-kind relaties. Mannen namen vaak de meest productieve taken in de familie economie over, terwijl vrouwen aanvullende werkers werden. De activiteiten van de vrouwen als moeders namen toe met de verhoogde geboortecijfers. Deze veranderingen werden pogingen om niet alleen onderscheid te maken tussen jongens en meisjes in termen van taken, maar in termen van belang. Meisjes kregen een minderwaardigheidsgevoel. Onderzoeken tonen variatie in de soorten persoonlijkheden die aangemoedigd worden bij kinderen. Woede wordt in de ene groep aangemoedigd, maar in de andere niet.

Geslachtsonderscheid onder kinderen in jaag- en verzamelmaatschappijen was complex. Jonge kinderen werden verzorgd door vrouwen en deden mee aan dezelfde spellen. Later in hun kindertijd begonnen jongens eigen spellen en groepen te vormen. Maar mogelijkheden voor verdeling waren beperkt, omdat de jaaggroepen klein waren en er weinig kinderen waren in een groep. Bovendien was het werk van de vrouwen economisch gezien even belangrijk, waardoor mogelijkheden voor grote statusverschillen tussen opgroeiende jongens en meisjes beperkt waren. De mannen hadden de autoriteit in de familie, waarbij de eerste zoon deze taak zal overnemen. 

Welke veranderingen bracht de agricultuur met zich mee?

Toen jagen en verzamelen vervangen werden door agricultuur, veranderde dat de kijk op de nuttigheid van kinderen bij werk. Werk werd de kerndefinitie van kindertijd. Met vijf jaar konden kinderen beginnen met het verrichten van wat werk en in het midden van hun tienerjaren konden ze actief bijdragen aan de familie economie. Jonge kinderen hielpen hun moeder met werk rond het huis, terwijl iets oudere kinderen huisdieren konden verzorgen en licht werk in de velden konden verrichten. Om zoveel mogelijk uit kinderarbeid te halen, moesten families de diensten van kinderen tot in hun midden- tot late tienerjaren vasthouden. In veel agrarische maatschappijen kregen ouders een kind als ze begin veertig waren, om voor hen te werken als ze oud waren. Het was essentieel om volwassenheid uit te stellen, zodat ze mee zouden blijven werken in de familie economie.

Hoe veranderde de geboortecijfers?

De geboortecijfers namen toe in agrarische maatschappijen, wat uitdrukking geeft aan de uitgebreide voedselvoorraad die mogelijk werd door de agricultuur, maar ook de nieuwe realisatie dat kinderen kunnen helpen. Families verhoogden de geboortecijfers door een vermindering van de zoogperiode (18 maanden). Het gemiddelde aantal kinderen werd zes of zeven per gezin. De rijke families hadden de meeste kinderen, omdat zij de financiële steun hadden om hun kinderen te verzorgen. De agricultuur werd gekenmerkt door hoge geboortecijfers en lage levensverwachtingen, waardoor kinderen de helft van de populatie innamen. Hierdoor boden agrarische maatschappijen ook mogelijkheden tot contacten tussen kinderen en grootouders. Dit kwam minder voor in jaag- en verzamelmaatschappijen door de korte gemiddelde levensduur van volwassenen. 

Daarnaast nam het sterftecijfer van kinderen ook toe, gezien de besmettelijke ziekten en de hongersnoden. Echter besloten ouders niet om medische hulp te bieden, terwijl dit wel mogelijk was. Dit leidt tot een dilemma of de ouders wel degelijk zorgen maakten over hun kinderen of niet. De meeste agrarische maatschappijen ontwikkelden ook angsten wat betreft afwijkingen (veel Afrikaanse groepen geloofden bijvoorbeeld dat tweelingen kwade geesten droegen).

Agrarische maatschappijen deelden een aantal kenmerken over de tijd en plaats heen, maar ze varieerden ook enorm. De meeste maatschappijen benadrukten uitgebreide families met sterke banden met grootouders, volwassen kinderen en hun echtgenoten en kinderen. Er was een nadruk op ouderlijke zorg voor kinderen en er was sprake van een sterke religieuze oriëntatie.

Hoe ontstonden statusverschillen?

Doordat de agrarische maatschappij zorgde voor meer economisch overschot was er meer ruimte voor statusverschillen in de kindertijd. Kinderen uit de hogere klassen hadden voordelen wat betreft de beschikbaarheid van voedsel. Hierdoor ontstonden grootteverschillen tussen kinderen. Het tweede onderscheid had te maken met training en specialisatie. Door de grotere voedseloverschotten was er ruimte voor een minderheid van kinderen om speciale training te krijgen om vaardige vakmannen te worden of voor volwassen rollen als krijgers of priesters. In sommige gevallen was er sprake van formele scholing.

Hoe werden kinderen benaderd in de agricultuur?

De meeste agrarische maatschappijen duidden een periode van ‘jeugd’ aan tussen de echte kindertijd en de volwassenheid. Al deze maatschappijen ontwikkelden een sterke nadruk op de behoefte om gehoorzaamheid in kinderen door te laten dringen. Ook werd benadrukt dat de kinderen de ouders wel goed moeten verzorgen om recht te krijgen op de erfenis.