Waar gaat dit hoofdstuk over?

Dit hoofdstuk gaat in op de veranderingen van inzicht op het gebied van kindermishandeling die door de tijd heen hebben plaatsgevonden. Een lange tijd werd er niet zozeer gedacht vanuit de belangen van het kind maar vanuit het belang van de maatschappij.

Wanneer werd de kinderbescherming opgericht?

De Nederlandsche Bond tot Kinderbescherming werd in 1899 opgericht, wat 22 jaar later was dan de oprichting van de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van Dieren. Deze ontwikkeling illustreert hoe men in het verleden heel anders tegen kinderen aankeek. Kinderen werden gezien als onvoorwaardelijk bezit van hun ouders en als verzekering voor inkomen en verzorging voor op de oude dag. Cort van der Linden werd gevraagd om een rapport te schrijven over het 'vraagstuk van de verzorging der verwaarloosde kinderen'. Hij deed een aanbeveling voor de oprichting van een nationaal overkoepelend orgaan voor alle jeugdinstanties, wat leidde tot de oprichting van de Nederlandsche Bond tot Kinderbescherming. Kindermishandeling werd gezien als een bedreiging voor de samenleving, omdat het kind in kwestie werd beschouwd als een 'crimineel in de dop'.

Wat hielden de Kinderwetten in?

Het Kinderwetje van Van Houten uit 1987 verbood fabrieksarbeid van kinderen onder de twaalf jaar. Deze wet werd echter nauwelijks nageleefd, tot 1901. De Leerplichtwet van 1901 verplichtte alle kinderen van zes tot twaalf jaar naar school te gaan. Niet alleen het werken in de fabrieken werd verboden, maar alle kinderarbeid tot twaalf jaar. De komst van de leerplichtwet leidde ertoe dat men vond dat de overheid mogelijkheden moest krijgen om in te grijpen in de opvoeding van kinderen. Deze nieuwe verantwoordelijkheid van de overheid kwam tot uiting in de Kinderwetten van 1905, die bestonden uit drie delen.

• Het eerste deel van de Kinderwetten was de Burgelijke Kinderwet, aangaande de ouderlijke macht en de eventuele instelling van voogdij.
• De Strafrechtelijke Kinderwet ging over de aanpak van kinderen die een misdrijf hadden gepleegd.
• Tenslotte ging de Kinderbeginselenwet over de oprichting van instanties die de praktische uitvoering van de eerste twee wetten in handen kregen.

Welke omslag in denken vond er in de jaren 60 van de vorige eeuw plaats?

Tot de jaren 60 werd er weinig gesproken over de term 'kindermishandeling'. De Amerikaanse arts Henry Kempe legde in het jaar 1962 het verband tussen onverklaarbare ziekten en botbreuken en het verschijnsel van kindermishandeling. Kempe kon dankzij de ontdekking van het röntgenapparaat aantonen of botbreuken waren toegebracht. Een belangrijke uitspraak in zijn publicatie was "The Bones tell A story the Child is too frightened to tell". Door de publicatie van Kempe stortten de media zich op het onderwerp kindermishandeling. In 1967 verscheen er in een tijdschrift voor kinderbescherming een onderzoek dat stelde dat er in Nederland jaarlijks 120 kinderen overleden door de gevolgen van kindermishandeling. De overheid had schijnbaar deze dramatische gegevens nodig om wakker geschud te worden, want in 1970 werd de Vereniging tegen Kindermishandeling opgericht. Ook kwam er een Advies- en Meldpunten Kindermishandeling (AMK) orgaan.

Hoe was de aanpak van kindermishandeling in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw?

Door de druk van het beroepsgeheim werden zaken van kindermishandeling vaak in het geheim en op een betuttelende manier aangepakt. Hulpverleners praatten over de hoofden van de ouders heen en namen beslissingen die zij zelf goed achtten voor het gezin. Eind jaren 80 speelde een geruchtmakende zaak in een kinderdagverblijf in Vlaardingen. Op basis van de zogeheten 'poppenmethode' concludeerde het kleuterdagverblijf dat er maarliefst 14 kinderen slachtoffer waren van incest. Zij werden uit huis geplaatst, maar dit werd door gebrek aan enig verder bewijs al snel teruggedraaid. 

Welke ontwikkelingen vonden eind vorige eeuw plaats in de wetgeving omtrent kindermishandeling? 

In 1992 werd de Wet op de jeugdhulpverlening ingevoerd, die de verantwoordelijkheid voor jeugdhulpverlening van het Rijk naar de provincies verhuisde om hulpverlening zo tijdig mogelijk te realiseren. Daarnaast werd de wet Advies- en Meldpunt Kindermishandeling ingevoerd die zich richtte op de signalering van kindermishandeling. Ook word de term 'huiselijk geweld' geïntroduceerd, verwijzend naar geweld van ouders tegen kinderen, van kinderen tegen ouders en tussen ouders onderling. Huiselijk geweld kan zowel fysiek, psychisch en seksueel geweld betreffen. 

In 1994 werd de Wet op de jeugdhulpverlening echter aangepast door de oprichting van een Bureau Jeugdzorg. In 2005 is een nieuwe Wet op de jeugdzorg ingevoerd. Uiteindelijk werd op 1 januari 2015 de nieuwe Jeugdwet van kracht die de verantwoordelijkheid en de regie over de Jeugdzorg bij gemeentes neerlegt, in plaats van bij het Rijk of de provincies. 

Waarom kwam er in het begin van de huidige eeuw interesse voor preventie?

In het begin van de huidig eeuw kwamen enkele vervelende zaken van kindermishandeling uitgebreid in de media, zoals de zaak van Savanna. Men reageerde verontwaardigd over het gebrek aan preventieve daadkracht door jeugdhulpverlening. De zaken kregen veel media-aandacht omdat de instanties voor jeugdhulpverlening al jaren in beeld waren, maar niet hebben kunnen voorkomen dat de kinderen in kwestie uiteindelijk overleden aan de gevolgen van kindermishandeling. De dood van het meisje Savanna en de vervolging van haar gezinsvoogd heeft de eerste jaren daarna geleid tot een meer alerte beleidsvoering van de Jeugdzorg. Daarnaast was er een toename van het aantal begeleidingen door gezinsvoogden, wat we het Savanna-effect noemen.

De roep om een betere preventieve aanpak werd vanaf het begin van deze eeuw steeds groter. In 2000 werd de Reflectie- en Actiegroep Aanpak Kindermishandeling (RAAK) opgericht. Deze beweging is van grote invloed geweest op het beleid in Nederland ten aanzien van het voorkomen en aanpakken van kindermishandeling. RAAK introduceerde de volgende tien stellingen over kindermishandeling:

1. Geweld tegen kinderen is ontoelaatbaar.
2. Kindermishandeling moet verplicht worden gemeld.
3. Aanpak kindermishandeling gaat boven de privacy van de ouders.
4. Elke ouder moet gesteund worden bij de opvoeding.
5. Er moeten maatregelen worden genomen bij een bedreigde ontwikkeling. 
6. Werken met kinderen als beroep moet beter worden opgeleid en beter worden betaald.
7. Op school is een kind een persoon, burger en een leerling. 
8. De rechten van het kind horen in de grondwet.
9. Een kind heeft recht op eigen verantwoordelijkheden.
10. Een aparte minister voor jeugdbeleid is vereist.

De tiende stelling van RAAK had effect, want in 2007 werd voor het eerst een Ministerie voor Jeugd en Gezin ingesteld. Deze post werd echter in de volgende regering weer afgeschaft. Alle regio's in Nederland hebben een werkplan gemaakt over de samenwerking, hoe te handelen, en hoe geschoold te worden in de RAAK methode.

Op welke manier staan vanaf 2010 veiligheid en handelen centraal?

Na de RAAK-periode hebben een aantal opvolgende onderzoeksrapporten ervoor gezorgd dat de overheid sneller is gaan ingrijpen als ouders niet in staat zijn om de veiligheid van hun kind te waarborgen, en in het bijzonder in het geval van jonge kinderen en baby's. In het Actieplan Aanpak Kindermishandeling voor de periode van 2012 tot 2016, genaamd 'Kinderen Veilig', stonden drie pijlers centraal:

• De eerste pijler is voorkomen.
• De tweede pijler is het bundelen van krachten door een multidisciplinaire aanpak.
• De laatste pijler is de aanpak van fysieke mishandeling en seksueel misbruik. 

De wettelijke meldcode werd ingevoerd die ervoor moet zorgen dat ruim anderhalf miljoen professionals stapsgewijs moeten handelen bij een vermoeden van kindermishandeling.  Als gevolg van een kinderporno-zaak is het beleid strenger aangescherpt. De veranderingen in het jeugdstelsel leidden onder andere tot een landelijke Jeugdagenda. Ook werd gesteld dat "elk kind recht heeft op een gezonde en veilige jeugd en dat het onverteerbaar is dat kinderen worden mishandeld". Door de decentralisatie van de jeugdhulp hebben gemeenten de opdracht gekregen om te voorzien in maatregelen om kindermishandeling en huiselijk geweld te bestrijden en om voor hulpbehoevende kinderen een passend hulpaanbod te organiseren. 

In 2018 stelde de overheid vast dat huiselijk geweld één van de omvangrijkste geweldsvormen is binnen de Nederlandse samenleving. Ruim 40% van de Nederlanders blijkt ooit in zijn of haar leven slachtoffer te worden van huiselijk geweld. Het actieprogramma Geweld hoort nergens Thuis werd opgezet, bestaande uit drie actielijnen.

• De eerste actielijn van het programma is om huiselijk geweld en kindermishandeling eerder en beter in beeld te krijgen.
• De tweede actielijn is om huiselijk geweld en kindermishandeling te stoppen en op duurzame wijze op te lossen.
• Ten slotte legt de derde actielijn nadruk op specifieke groepen, zoals de slachtoffers van loverboys, seksueel geweld en kinderen in kwetsbare opvoed situaties.