Samenvattingen en studiehulp bij Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding van Verschueren & Koomen - Boektool

  Tools

De hele tekst op deze pagina lezen? Alle JoHo tools gebruiken? Sluit je dan aan bij JoHo en log in!
 

Aansluiten bij JoHo als abonnee of donateur

The world of JoHo footer met landenkaart

Boektool voor JoHo abonnees

 

Boek: Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding van Verschueren & Koomen

Studietools: Bulletsamenvatting - Boeksamenvatting

Mededelingen en laatste stand van tool, wijzer, vak of boek

 

Samenvattingen Tools

Gepubliceerd

  • Bulletsamenvatting bij alle hoofdstukken van Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding van Verschueren & Koomen

  • Boeksamenvatting bij alle hoofdstukken van Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding van Verschueren & Koomen

 

 

Tools in Print

Gepubliceerd

  • Boeksamenvatting bij alle hoofdstukken van Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding van Verschueren & Koomen

 

Boeksamenvatting per hoofdstuk

Samenvattingen per hoofdstuk bij de 6e druk van Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding van Verschueren & Koomen - Bundel

Samenvattingen per hoofdstuk bij de 6e druk van Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding van Verschueren & Koomen - Bundel

Hoe werkt de diagnostische procedure in het onderwijs? - Chapter 1

Hoe werkt de diagnostische procedure in het onderwijs? - Chapter 1

Het diagnostisch proces heeft als doel om informatie te verzamelen, zodat een diagnose gesteld kan worden of een bruikbaar advies gegeven kan worden. Het verloop van diagnostiek wordt beschreven in prescriptieve modellen, met richtlijnen over hoe de diagnosticus te werk moet gaan.

Wat zijn diagnostische vragen en procedures?

Diagnostiek kan verschillende doelen hebben, namelijk probleemoplossing, plaatsing, selectie, classificatie of evaluatie. Uit deze verschillende doelen kunnen typen vraagstellingen van diagnostiek onderscheiden worden. Ten eerste is er onderkennende diagnostiek, wat voornamelijk classificatie inhoudt. Daaraan vooraf kan tevens verhelderende diagnostiek plaatsvinden. Ten tweede is er verklarende diagnostiek, waarvan het doel probleemoplossing is door te zoeken naar verklarende factoren. Ten derde is er indicerend onderzoek, wat vaak na onderkennende en verklarende diagnostiek wordt uitgevoerd. Dit houdt probleemoplossing en plaatsing in. Er kan verder onderscheid gemaakt worden tussen adviesgerichte diagnostiek en veranderingsgerichte diagnostiek. Een speciaal type adviesgerichte diagnostiek is de preventieve (begeleidingsgerichte diagnostiek). Dit gaat vooraf aan individuele probleemoplossing en zoekt de beste manier van begeleiding. Wanneer er een interventie wordt ingezet, kan evaluatieve diagnostiek plaatsvinden. Er kan tijdens de interventie geëvalueerd worden (monitoring), maar er kan ook na afloop geëvalueerd worden. Wanneer uit de evaluatie blijkt dat het gewenste effect van de interventie niet heeft opgetreden, dan kan de diagnose bijgesteld worden en zal de cyclus opnieuw doorlopen moeten worden.

Wat leveren de typen diagnostiek op?

De verschillende typen diagnostiek volgen elkaar op, maar hebben verschillende resultaten of eindproducten. De meest erkende volgorde van diagnostiek begint bij onderkenning, vervolgens vinden verklaring, indicering en begeleiding plaats. Verhelderende diagnostiek en screening kunnen nog vooraf gaan aan dit geheel. De antwoorden op verhelderende diagnostiek kunnen niveaubepaling en ordening van de klachten zijn. Deze vorm kan een preventief karakter hebben. Onderkennende diagnostiek kan drie resultaten opleveren, namelijk een omschrijving van het probleem, een classificatie of een niveaubepaling. De verklarende diagnostiek levert één of meerdere factoren op die het probleem veroorzaken of in stand houden. Indicering houdt plaatsing of selectie in. Ten slotte, zoekt begeleidingsgerichte diagnostiek naar de invulling van de begeleiding en naar een schatting van de veranderbaarheid van factoren.

Welke fases kennen de verschillende typen diagnostiek?

Verschillende richtlijnen voor diagnostische cycli zijn opgesteld en uitgewerkt. Voorbeelden hiervan zijn het Procesmodel Diagnostiek, de Regulatieve cyclus en het HGD-model. Allen zijn ze gericht op het beantwoorden van open probleemstellingen en hebben zij een cyclisch karakter. Er zijn echter ook verschillen. Namelijk, niet alle modellen hanteren naast een deductieve fase, ook een inductieve fase. Verder vindt de overgang van diagnostiek naar begeleiding op verschillende manieren plaats. Ook is het wel of niet mogelijk om de fase waarin nieuw onderzoek verricht moet worden, over te slaan. Ten slotte worden concrete aanwijzingen en adviezen op een verschillende manier vormgegeven in de verschillende diagnostische cycli.

Wat houdt screening in?

Tijdens de screeningsfase vindt globale informatieverzameling plaats van verschillende domeinen van het functioneren in een relatief korte tijd. Er kan groepsgewijze screening plaatsvinden in de vorm van preventie. Een voorbeeld hiervan is het op scholen ingevoerde leerlingvolgsysteem (LVS). Daarnaast kan individuele screening plaatsvinden, waarin de problematiek van een kind globaal in beeld wordt gebracht. Vaak is dit de start van het diagnostische proces.

Wat is het verschil tussen indicerende en begeleidingsgerichte diagnostiek?

Bij indicerende diagnostiek is er sprake van globale aanbevelingen voor een bepaald soort interventies, zonder in detail te treden. Wanneer er specifieke interventies of begeleidingsadvies worden aangereikt, spreken we over begeleidingsgerichte diagnostiek. Het verschil is soms moeilijk te herkennen. Indicatiestelling in enge zin houdt in dat er een plaatsingsadvies wordt gegeven. Aan begeleidingsgerichte diagnostiek gaat eigenlijk altijd verklarende diagnostiek vooraf. Aan de hand van verklaringen worden namelijk concrete adviezen gegeven. Soms ontkomt een diagnosticus er niet aan om concrete adviezen te geven en is hij dus eigenlijk behandelend of begeleidend bezig. Daarom is het van belang dat, zeker in zulke situaties, de diagnosticus en de behandelaar goed samenwerken en overleggen.

Waarom is onderscheid tussen de diagnostische fases belangrijk?

Er worden drie redenen genoemd voor het belang van het hanteren van de verschillende fases. Ten eerste wordt er zo aandacht besteedt aan de verschillende soorten vraagstellingen en aan de doelen die deze vraagstellingen hebben. Ten tweede, kan op deze manier één soort vraagstelling worden gekozen, zodat niet elke fase verplicht doorlopen hoeft te worden. De laatste reden is dat de cyclus niet altijd door eenzelfde persoon doorlopen wordt. De cyclus geeft dan handvatten aan de verschillende diagnostici en behandelaars. De verschillende fases geven aan dat het belangrijk is om altijd de voorgeschiedenis mee te nemen in het huidige onderzoek.

Wat zijn pijlers van de handelingsgerichte visie?

In elk van de fases van de handelingsgerichte diagnostiek is het van belang om de bijdrage van de contextfactoren te erkennen, om een schatting te maken van de veranderbaarheid van factoren en om de positieve factoren in kaart te brengen.

Diagnostiek binnen de onderwijspraktijk is specifiek uitgewerkt in het praktijkmodel HandelingsGerichte Diagnostiek. De diagnostische cyclus van dit model bestaat uit 5 stappen in een diagnostische cyclus, welke aangestuurd worden door zeven uitgangspunten. Deze zullen verder besproken worden.

Wat zijn de uitgangspunten van het HGD-praktijkmodel?

1) De werkwijze is doelgericht

Binnen dit model wordt planmatig gewerkt en wordt alleen gebruik gemaakt van de noodzakelijke informatie. In de strategiefase van het model wordt daarom gebruik gemaakt van de ‘als-dan-redenering’, om onderzoeksvragen toegespitst te laten zijn op de diagnostische besluitvorming. Ook wordt daarom slechts nieuw onderzoek gedaan, wanneer dit functioneel is voor de besluitvorming. Het grootste doel van het diagnostisch proces is om effectief en bruikbaar advies te kunnen geven. Leraren en ouders hebben namelijk niet alleen behoefte aan onderkenning en verklaring, maar voornamelijk aan advisering. In de integratie/aanbevelingsfase van de cyclus dient de kloof overbrugt te worden tussen wéten wat er aan de hand is en weten hóe dit kan gebeuren. In de adviesfase wordt een uitvoerbaar advies op maat gegeven.

2) Er wordt uitgegaan van ontwikkeling binnen een transactioneel kader

Kinderen en jongeren worden beïnvloed door wederzijdse, transactionele factoren binnen hun ontwikkeling. Als gevolg van de interacties veranderen zowel kind als omgeving telkens. Er wordt uitgegaan van een plastisch brein, dat beïnvloed kan worden door stimulering vanuit het onderwijs en de opvoeding. In alle fasen van het HGD model dient reken gehouden te worden met de wisselwerking tussen het kind en de omgeving. Hierbij worden ook de betrokkenen van het kind gestimuleerd tot reflectie van alle factoren. Wanneer betrokkenen bewust worden van de wisselwerking tussen de omgevingsfactoren en hun eigen invloed daarbinnen, kan dit de motivatie verhogen om zichzelf te veranderen.

3) De onderwijs- en opvoedingsbehoeften van de leerling staan centraal

Er wordt in het diagnostisch proces niet slechts gekeken naar wat er mis is met een kind, maar centraal staat wat een kind nodig heet, welke doelen daarvoor nagestreefd dienen te worden en welke aanpak daarvoor nodig is. Het oplossingsgericht denken in plaats van probleemgericht denken leidt tot een positievere beeldvorming en biedt houvast voor leraren en ouders. Samen met de betrokkenen wordt in het proces een keuze gemaakt welke onderwijsbehoeften binnen het wenselijke aanbod vallen en welke (extra) hulp door hen haalbaar is.

4) Zowel ouders als leraren zijn belangrijk, evenals hun ondersteuningsbehoeften

Effectieve leraren hanteren verschillen aanpakken voor leerlingen en ondersteunen hun leerlingen proactief, dit worden pedagogisch-didactische competenties genoemd. De kwaliteit van de een-op-een relatie tussen leraar en leerling blijk van belang voor het gedrag van de leerling. Daarom komen binnen het HGD model vaardigheden aan bod om deze relatie te verbeteren. Het is van belang dat de leraar bewust is van zijn invloed op de leerling. Ook ouders kunnen bijdragen aan de schoolloopbaan van hun kind, door middel van onderwijsondersteunend gedrag. Beïnvloedende factoren van ouders zijn inkomen, opleiding en beroep en een ‘onderwijsondersteunend gezinsklimaat’. Dit laatste betekent betrokkenheid van ouders bij het onderwijs van hun kind, supervisie door ouders en hoge maar realistische verwachtingen van ouders. Het HGD model richt zich dus zowel op onderwijsbehoeften als op opvoedingsbehoeften. Daarnaast worden de ondersteuningsbehoeften van leraren en ouders van het kind in kaart gebracht. Bij het opstellen hiervan worden hulpzinnen benut, waarbij eerst het doel en daarna de behoefte van de ouders/ leraar in kaart worden gebracht.

5) Het is belangrijk om te kijken naar het positieve van de leerling, leraar, groep/klas, school en de ouders

De positieve aspecten zijn binnen het HGD model noodzakelijk voor het begrijpen van een situatie, het formuleren van doelen en voor het bieden van een goed advies. De problemen van de leerling, ouders en leraren worden serieus genomen door de diagnosticus, maar deze biedt ook een tegenwicht door de positieve punten in kaart te brengen, deze te delen en deze te verwerken in het verslag en de aanbevelingen.

6) Er is samenwerking tussen diagnostici en de leerlingen, leraren en ouders

Samenwerking is binnen het HGD model een voorwaarde voor valide diagnostiek en effectieve behandeling. Leraren, ouders en leerlingen worden gezien als belangrijke informatiebron doordat zij ervaringsdeskundigen zijn. Er wordt gestreefd zo veel mogelijk mét de leerling te praten en niet óver de leerling. Wanneer andere professionals betrokken zijn bij de leerling, dienen deze ook betrokken te worden in het diagnostisch proces. Samen met alle betrokkenen wordt gestreefd naar overzicht, inzicht en uitzicht.

7) De werkwijze is systematisch en transparant

De vorige punten staan uitgewerkt in richtlijnen van het HGD model, zodat zij tot hun recht komen in het diagnostisch proces. Richtlijnen zijn van belang, omdat zij bindende regels en een kader voor besluitvorming zijn voor de diagnostici. De fasen worden op een transparante manier doorlopen, zodat het proces inzichtelijk en controleerbaar is. In het MGD model zijn werkzame factoren verwerkt, zoals een juiste bejegening en goede gespreksvaardigheden, welke leiden tot ‘practise’- ‘opinion/client’- en ‘value-based’ evidentie. Voor diagnostici kunnen vuistregels of verkorte routes echter leiden tot foute oordelen en dit kan een valkuil in het diagnostisch proces vormen. Diagnostici dienen zich hier altijd van bewust te zijn en dienen elkaar te controleren op valkuilen.

Wat is het belang van contextfactoren?

Tussen kindfactoren en omgevingsfactoren vindt telkens wederzijdse beïnvloeding plaats. Bekeken vanuit het transactionele kader, kunnen proximale, intermediërende en distale factoren onderscheiden worden. Proximale factoren zijn de interacties tussen het kind en zijn of haar microsystemen. De intermediërende en distale factoren zijn de interacties tussen het kind en zijn of haar meso- en macrosystemen. Volgens het ‘diathesis-stress model’ kan een vicieuze cirkel ontstaan doordat (problematische) vaste kindfactoren geactiveerd worden door omgevingsfactoren. Tijdens het doorlopen van de diagnostische cyclus dient in elke fase apart te worden gekeken naar omgevingsfactoren. Bijvoorbeeld in de onderzoeksfase, kan het kind in verschillende contexten geobserveerd worden, omdat gedrag niet in elke context hetzelfde is. In de adviesfase is het belangrijk om te kijken naar welke factoren veranderbaar zijn en waar het advies dus het beste op gericht kan zijn.

Wat zijn risicofactoren en beschermende factoren?

Een risicofactor is een kind- of omgevingsfactor die de kans op ontwikkeling van problemen bij een kind vergroot. Risicofactoren uit de meso- en macrosystemen oefenen meestal invloed uit op het kind via microsystemen. Hoe meer risicofactoren er zijn voor een kind, hoe groter de kans is op ontwikkeling van problemen. Wanneer een kind weinig problemen ontwikkelt, ondanks vele risicofactoren, dan noemen we een kind veerkrachtig. Ook kunnen beschermende factoren een rol spelen, dit zijn kindfactoren of factoren uit de omgeving die het effect van risicofactoren wegnemen of verminderen. Sommige factoren zijn alleen een risicofactor of een beschermende factor, andere factoren hebben twee uitersten. Dan kan het op de ene manier uitwerken als een beschermende factor, maar op de andere manier uitwerken als een risicofactor. Soms is het effect van beschermende factoren kleiner dan verwacht, omdat bijvoorbeeld sommige kinderen weinig beschermende factoren in hun omgeving hebben. Ook blijken kinderen uit hoge-risico omgevingen, minder van beschermende factoren te profiteren.

Wat is het belang van de leerkracht?

Een kind heeft invloed op interacties met anderen, maar anderen hebben ook invloed op interacties met het kind. Het blijkt dat verkeerde interactiepatronen van kinderen nog veranderbaar zijn. Dit is van belang wanneer naar de leerkracht-leerling relatie gekeken wordt. Het is de taak van de leraar om zich goed af te stemmen op de kenmerken van het kind. Dit wordt ‘goodness-of-fit’ genoemd. Wanneer de interacties problematisch zijn, wordt dit een mismatch genoemd en dit kan een oorzaak zijn van problemen bij kinderen in de klas. De leerkracht heeft daarom meerdere belangrijke taken in de klas, waarvan het klassenmanagement de basis vormt. Daarnaast dient een leraar te letten op de didactische behoeften en de psychologische basisbehoeften van het kind. Dit laatste houdt concreet motivationele en emotionele ondersteuning in.

Wat is het belang van veranderbaarheid?

Door te kijken naar de gebeurtenissen uit de geschiedenis, die hebben geleid tot een huidige problematische situatie, kan een inschatting worden gemaakt over welke factoren veranderbaar zijn en dus mogelijk oplossingen kunnen bieden voor de problemen. Al tijdens de diagnostiek kan worden gekeken naar de handelingsruimte die er is bij een kind. De mogelijke belemmeringen en stimulerende factoren voor deze handelingsruimte dienen dan ook in kaart te worden gebracht. Therapeutisch diagnosticeren houdt in dat door middel van het diagnostisch proces, er al veranderingen of verbeteringen optreden. Dit kan bijvoorbeeld door in de gesprekken met ouders of leerkrachten, bewustzijn te creëren over de invloed die zij kunnen uitoefenen op het kind. In elk van de fases van het HGD-model is het goed om een schatting te maken van de veranderbaarheid van de factoren.

Wat is het belang van positieve factoren?

De beschermende factoren kunnen kindgebonden zijn of kenmerken van ouders, leraren en de sociale omgeving. In de literatuur worden ook bevorderende (promotieve) factoren genoemd, dit zijn factoren die, onafhankelijk van de mate van het risico, een positieve invloed op het kind uitoefenen. Echter, beschermde factoren en bevorderende factoren zijn in realiteit moeilijk uit elkaar te houden en deze vallen vaak onder dezelfde noemer: Positieve factoren. Hieronder valt bijvoorbeeld de gehechtheid met de ouders. Daarnaast bevinden zich positieve factoren ook in de adaptieve systemen van het kind, in de executieve functies en in de motivatie van het kind. Bij het doorlopen van het HGD-model tijdens de diagnostiek, is het in elke fase belangrijk om de protectieve factoren vast te stellen. Al vanaf de intakefase kan het besef van positieve factoren meer perspectief bieden aan ouders en kind en zullen zij bovendien meer gemotiveerd raken. Verder kan in de strategiefase ‘probleem-maximalisatie’ worden voorkomen door vaststelling van positieve factoren. Een situatie is namelijk problematischer wanneer er weinig positieve factoren zijn. In de onderzoeksfase is het van belang dat er ook positieve hypotheses worden opgesteld, die door middel van bijvoorbeeld experimenten getest kunnen worden. Dit alles levert een integratief beeld op van de situatie van het kind.

Wat weten we over de rekenvaardigheden van leerlingen? - Chapter 2
Wat weten we over de toegepaste technische lees- en spelstrategiën door leerlingen? - Chapter 3
Hoe verloopt de ontwikkeling van taal en taalproblemen? - Chapter 4
Wat is het belang van kennis over intelligentie? - Chapter 5
Wat weten we over het leervermogen van leerlingen? - Chapter 6
Wat zijn aandachtsprocessen? - Chapter 7
Wat zijn executieve functies? - Chapter 8
Hoe werkt de motivatie van leerlingen in de klas? - Chapter 9
Wat is het zelfconcept? - Chapter 10
Wat zijn gedrags- en emotionele problemen? - Chapter 11
Wat is het belang van de gezinsomgeving? - Chapter 12
Wat is het belang van relaties tussen kinderen op school? - Chapter 13
Wat houdt didactisch en pedagogisch handelen van leraren in? - Chapter 14
Hoe werken interacties tussen leraren en leerlingen? - Chapter 15
Wat weten we over de doelgroep ‘allochtone leerlingen’? - Chapter 16
Wat weten we over de doelgroep ‘leerlingen met een licht verstandelijke beperking’? - Chapter 17
Wat weten we over de doelgroep ‘begaafde leerlingen’? - Chapter 18
JoHo nieuwsupdates voor inspiratie, motivatie en nieuwe ervaringen: winter 23/24

Projecten, Studiehulp en tools:

  • Contentietools: wie in deze dagen verwonderd om zich heen kijkt kan wellicht terecht op de pagina's over tolerantie en verdraagzaamheid en over empathie en begrip, mocht dat niet voldoende helpen check dan eens de pagina over het omgaan met stress of neem de vluchtroute via activiteit en avontuur in het buitenland.
  • Competentietools: voor meer werkplezier en energie en voor betere prestaties tijdens studie of werk kan je gebruik maken van de pagina's voor vaardigheden en competenties.
  • Samenvattingen: de studiehulp voor Rechten & Juridische opleidingen is sinds de zomer van 2023 volledig te vinden op JoHo WorldSupporter.org. Voor de studies Pedagogiek en Psychologie kan je ook in 2024 nog op JoHo.org terecht.
  • Projecten: sinds het begin van 2023 is Bless the Children, samen met JoHo, weer begonnen om de slum tours nieuw leven in te blazen na de langdurige coronastop. Inmiddels draaien de sloppentours weer volop en worden er weer nieuwe tourmoeders uit deze sloppen opgeleid om de tours te gaan leiden. In het najaar van 2023 is ook een aantal grote dozen met JoHo reiskringloop materialen naar de Filipijnen verscheept. Bless the Children heeft daarmee in het net geopende kantoortje in Baseco, waar de sloppentour eindigt, een weggeef- en kringloopwinkel geopend.

Vacatures, Verzekeringe en vertrek naar buitenland:

World of JoHo:

  • Leiden: de verbouwing van het Leidse JoHo pand loopt lichte vertraging op, maar nadert het einde. Naar verwachting zullen eind februari de deuren weer geopend kunnen worden.
  • Den Haag: aangezien het monumentale JoHo pand in Den Haag door de gemeente noodgedwongen wordt afgebroken en herbouwd, zal JoHo gedurende die periode gehuisvest zijn in de Leidse vestiging.
  • Medewerkers: met name op het gebied van studiehulpcoördinatie, internationale samenwerking en internationale verzekeringen wordt nog gezocht naar versterking!

Nieuws en jaaroverzicht 2023 -2024

  

  

   

    

   

Shop voor prints & pickups

Samenvattingen en studiehulp per gerelateerde opleiding