Wat is psychofarmacologie, psychofarmaca en farmacologisch onderzoek?
Wat is psychofarmacologie?
- Psychofarmacologie bestudeert de effecten van alle geneesmiddelen en genotsmiddelen op gedrag via de hersenen en de rest van het centraal zenuwstelsel.
Wat is psychofarmaca?
- Psychofarmaca zijn alle stoffen die effect hebben op gedrag via de hersenen en de rest van het centraal zenuwstelsel. Stoffen kunnen invloed hebben op gedrag, omdat gedrag voortkomt uit signalen in de hersenen en deze signalen kunnen beïnvloed worden door chemische reacties met stoffen van buitenaf. De hersenen geven signalen door aan het ruggenmerg en het ruggenmerg geeft op zijn beurt signalen door aan spieren en organen. Het patroon van spieractiviteit, oftewel het gedrag, wordt dus uiteindelijk bepaald door reacties in de hersenen.
- Er kan onderscheid gemaakt worden tussen twee categorieën psychofarmaca: genotsmiddelen en geneesmiddelen.
- Genotsmiddelen zijn psychofarmaca die mensen innemen vanwege het belonende effect ervan. Dit belonende effect kan verslavend werken: het middel wordt in hoge mate herhaald toegediend om het belonende effect te bereiken.
- Geneesmiddelen zijn psychofarmaca die gebruikt worden om problematisch gedrag te beïnvloeden. Problematisch gedrag houdt in dat er volgens de persoon zelf of anderen sprake is van disfunctioneren.
- Signalen tussen zenuwcellen worden overgebracht via neurotransmitters. Er zijn ook andere stoffen die voor signaaloverdracht in het lichaam zorgen. Hormonen zijn specifieke stoffen die via de bloedbaan boodschappen overbrengen. Deze manier van signaaloverdracht is trager (enkele seconden) dan die van neurotransmitters (enkele milliseconden). Hormonen kunnen ook als psychofarmaca ingezet worden.
Hoe kunnen psychofarmaca worden ingenomen?
Psychofarmaca kunnen op verschillende manieren ingenomen worden:
-
Ten eerste worden psychofarmaca ingenomen via voedsel. Het gaat dan om proteïnen die worden opgesplitst in aminozuren. Aminozuren worden in de hersenen omgezet in neurotransmitters, die een essentiële rol spelen bij signalen in de hersenen. Een voorbeeld is het aminozuur tryptofaan, dat nodig is voor de aanmaak van serotonine.
-
Ten tweede kunnen psychofarmaca toegediend worden door middel van een pil. Bij toediening via een pil komt het psychofarmacon langzaam in de hersenen terecht: het gaat via een omweg door de maag, waardoor de maximale concentratie in het bloed na enkele uren bereikt wordt. Een gevolg hiervan is dat een groot deel van het psychofarmacon onderweg afgebroken wordt. Dit geldt overigens ook voor inname via voedsel. Hoe lang het precies duurt voor een psychofarmacon in het bloed terecht komt, verschilt per stof.
-
Andere manieren om psychofarmaca in te nemen zijn via de huid (bijvoorbeeld nicotinepleisters), via de mond (zoals nicotinekauwgom), via de neus (zoals neusspray of cocaïne snuiven), roken en injecteren. Hierbij is de volgorde gelijk aan de snelheid waarmee de stof wordt opgenomen in het bloed: via de huid is de traagste manier, injecteren de snelste manier.
Hoe wordt de dosering van psychofarmaca bepaald?
- De dosering wordt vastgesteld door een titratieproces, waarbij men streeft naar een therapeutisch venster: de laagste dosering die het gewenste effect geeft en de hoogste dosering die te veel bijwerkingen voorkomt. Dit proces houdt rekening met individuele verschillen en de afweging tussen gewenste en ongewenste effecten, waarbij een stof met een ruimer therapeutisch venster de voorkeur heeft.
- Het instellen van de optimale dosering, titreren genoemd, is een experimenteel proces dat soms weken kan duren, vooral omdat veel psychofarmaca langdurige toediening vereisen voordat het effect optreedt. Tijdens dit proces wordt ook gekeken naar de tolerantie van de patiënt, wat inhoudt dat het effect van de stof kan afnemen bij chronische toediening, en of de toedieningsvorm voldoende controle over de ingenomen hoeveelheid biedt.
Hoe wordt meestal psychofarmacologisch onderzoek gedaan?
- Er kan onderscheid gemaakt worden tussen verklarend en voorspellend onderzoek. Verklarend onderzoek houdt in dat er naar de mechanismen achter de werking van psychofarmaca wordt gezocht. Voorspellend onderzoek houdt in dat er wordt onderzocht of de psychofarmaca effectief zijn.
- Bij psychofarmacologisch onderzoek ligt de nadruk doorgaans op voorspellend onderzoek, waarbij wordt gekeken of medicijnen het gewenste effect hebben. Dit is echter de laatste fase van een onderzoekstraject, die voorafgegaan wordt door de preklinische fase waarin verklarend onderzoek wel gedaan wordt. Een verklaring voor de werking van een medicijn kan een aanknopingspunt vormen voor interventies.
Welke criteria zijn van belang bij psychofarmacologisch onderzoek?
Om psychofarmacologisch onderzoek op een goede manier uit te voeren, zijn de volgende criteria van belang:
- Placebocontrole en dubbelblind: Gebruik een controlegroep die een placebo krijgt en zorg dat zowel patiënten als onderzoekers niet weten wie welk middel krijgt. Dit voorkomt bias door verwachtingen.
- Steekproefbalans en baselinemeting: De onderzoeksgroepen moeten goed gebalanceerd zijn, idealiter door willekeurige toewijzing. Een baselinemeting controleert op eventuele bestaande verschillen tussen de groepen.
- Conclusiebepaling: Een effect wordt aan het medicijn toegeschreven als het in de experimentele groep significant groter is dan in de placebogroep. Een gelijk effect in beide groepen duidt op een placebo-effect.
- Afweging effect en bijwerkingen: Bij de beslissing over marktintroductie is de balans tussen gewenste effecten en de ernst/frequentie van bijwerkingen cruciaal.
- Post-marketing analyse: Ook na marktintroductie worden observaties van problemen statistisch geanalyseerd (bv. met odds-ratio) om de link met het medicijn te onderzoeken. Ernstige, zelfs zeldzame, bijwerkingen (zoals suïcidaliteit) kunnen leiden tot het van de markt halen van een middel.
