Introductie

• De populaire psychologie is een enorme bron van informatie over menselijk gedrag. Veel van deze informatie is correct, maar helaas bevat de populaire psychologie ook veel misinformatie die wetenschappelijke bevindingen tegenspreekt. Deze misinformatie wordt ook wel psychomythologie genoemd.
• Veel van de dagelijks gebruikte psychologie bevat zogenaamde fireside inducties: assumpties over gedrag uitsluitend gebaseerd op onze intuïties. En dat is een van de redenen waarom mensen zo gemakkelijk verleid worden door de psychomythologie, namelijk omdat het overeenkomt met onze intuïties en eerste indrukken.
• Als algemene regel moet echter gehanteerd worden dat als eerste wetenschappelijke bevindingen worden geraadpleegd wanneer het gaat om het controleren van een wetenschappelijke uitspraak. De neiging om onze eigen intuïties te vertrouwen moet worden afgeleerd wanneer het gaat om het evalueren van de wetenschap.

Waarom moet er aandacht worden besteed aan de psychomythologie?

• Er zijn drie redenen waarom het belangrijk is om kennis te hebben over de psychomythologie.
• Zo kunnen psychologische mythes direct schadelijke gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer ouders geloven dat fysieke straffen een goede opvoedingsmethode zijn.
• Psychologische mythes hebben ook indirecte gevolgen, bijvoorbeeld wanneer iemand veel geld uitgeeft aan zelfhelftapes om af te vallen en daardoor op wetenschappelijk gebaseerde diëten misloopt.
• Tot slot kan het accepteren van psychologische mythes het kritisch denken op allerlei gebieden beïnvloeden. Het betreft immers een gebrek aan het kunnen onderscheiden tussen feit en fictie.

Hoe ontstaan psychologische mythes?

Psychologische mythes kunnen op veel verschillende manieren ontstaan, hier worden er een aantal genoemd:

• Door middel van verbale communicatie. Naarmate een uitspraak vaker wordt gehoord, gaat men deze eerder geloven. Zoals de uitspraak “opposites attract”.

• Een wens voor gemakkelijke antwoorden en snelle oplossingen. Mensen hebben een voorkeur voor technieken die beloven niet mis te kunnen gaan en pijnloos het gedrag te kunnen veranderen. Zoals cursussen die snel lezen zouden moeten verbeteren, terwijl het menselijk oog maar een bepaalde hoeveelheid woorden per minuut kan lezen.

• Selectieve perceptie en geheugen. Mensen interpreteren de wereld op een manier die overeenkomt met de al bestaande overtuigingen. Naïef realisme betreft de assumptie die mensen maken wanneer zij geloven dat ze de wereld waarnemen precies zoals die is. Naïef realisme maakt het lastiger om psychologische mythes te herkennen. Een voorbeeld van selectieve perceptie is de neiging van mensen om te focussen op herinneringswaardige gebeurtenissen (zoals een volle maan en iemands rare gedrag) en de neiging om minder interessante gebeurtenissen te vergeten (zoals het ontbreken van een volle maan en iemands rare gedrag). Dit leidt tot illusoire correlatie: de perceptie dat twee statistisch onverbonden gebeurtenissen aan elkaar verbonden zijn.

• Het afleiden van causatie uit correlatie. Een correlatie tussen A en B kan drie verklaringen hebben: A veroorzaakt B, B veroorzaakt A, of C veroorzaakt A en B. Dit wordt ook wel het derde variabele probleem genoemd, omdat C een derde variabele is die zowel A als B kan veroorzaken, terwijl deze variabele wellicht nooit door de onderzoekers is gemeten.

• Post Hoc, Ergo Propter Hoc. Veel mensen maken de aanname dat als A voorafgaat aan B, dat A de oorzaak moet zijn van B. Dit is niet altijd juist.

• Te maken hebben met een niet-representatieve steekproef. Met name psychotherapeuten hebben hier mee te maken, omdat zij vaak te maken hebben met mensen met problemen die hun problemen niet zelf kunnen oplossen. Dat betekent echter niet dat alle mensen met diezelfde problemen die nooit zelf zullen kunnen oplossen.

• Redenering op basis van representativiteit, ook wel representativiteitheuristiek genoemd. Mensen gebruiken de mate waarmee twee dingen representatief van elkaar zijn om te beoordelen hoe overeenkomstig zij zijn. Maar niet alle dingen die in eerste instantie op elkaar lijken, zijn ook daadwerkelijk hetzelfde.

• Misleiding door de media. De media portretteert psychologische fenomenen vaak sensationeler dan zij werkelijk zijn.

• Het overdrijven van de waarheid.

• Terminologische verwarringen. Sommige psychologische termen kunnen gemakkelijk verkeerd worden geïnterpreteerd. Zoals het woord schizofrenie dat letterlijk gespleten geest betekent, waardoor mensen vaak geloven dat het mensen met meerdere persoonlijkheden betreft. Dat is natuurlijk onjuist.