Samenvattingen voor Psychologie in Leiden, en stages in het buitenland

Wat zijn de kernvragen van mens- en gedragswetenschappen als psychologie en antropologie

• Bij mens- en gedragswetenschappen staat de mens centraal. De psyche van de mens is hierbij van groot belang, maar ook de geestelijke, fysieke en sociaaleconomische ontwikkeling van de mens.
• Hieronder vind je een overzicht van de deelgebieden van mens- en gedragswetenschappen om op te oriënteren en uit te kiezen. Zo kun je je bekwamen in de psychologie, maar bijvoorbeeld ook in filosofie of ontwikkelingssamenwerking.
• Centrale vragen die worden behandeld in mens- en gedragswetenschappen zijn onder andere:
  • Waarom denken, voelen en gedragen mensen zich zoals ze doen?
  • Wat zijn de verbanden tussen gedrag en mentale processen?
  • Hebben gedrag en mentale processen een genetische en evolutionaire basis of zijn ze gevormd door opvoeding en omgeving?
  • Hoe leren mensen?
  • Hoe diagnosticeer je of iemand een stoornis heeft?
  • Hoe gedragen groepen zich, bijvoorbeeld op de werkvloer?

Waarom zijn mens- en gedragswetenschappen relevant?

• Mens- en gedragswetenschappen hebben als doel om gedrag van de mens te begrijpen.
• Dit is dagelijks van toepassing: een conflict dat ontstaat tussen vrienden, je neefje dat leert lopen, een opvliegende collega, je oma die steeds vergeetachtiger wordt etc.
• Mens- en gedragswetenschappen worden daarom niet alleen gebruikt door psychologen, psychiaters, pedagogen en andere gedragswetenschappers, maar door iedereen die geïnteresseerd is in menselijk gedrag.
• Ook wordt het gebruikt door mensen die een bepaald doel willen bereiken, bijvoorbeeld managers, ondernemers, reclamemakers, docenten, rechercheurs en mensen die in de zorg werken.

Wat is antropologie?

• Antropologie is de studie naar de menselijke soort en haar directe voorouders, een vergelijkende en holistische wetenschap. Het bestudeert de menselijke diversiteit in tijd en ruimte, het geheel van de menselijke gesteldheid: biologie, taal, samenleving en cultuur; heden, verleden en toekomst. Meer lezen: Cultural Anthropology: Appreciating Cultural Diversity van Kottak

Wat is culturele antropologie?

• Culturele antropologie (ofwel volkenkunde, etnologie, sociale antropologie , sociaal-culturele antropologie) is dat onderdeel van de antropologie dat het die het sociale gedrag, het economische gedrag en de religie bevolkingsgroepen bestudeert.

Wat is biopsychologie?

• De biologische psychologie is de toepassing van principes uit de biologie op de bestudering van het gedrag van mensen en dieren.
• Biopsychologie en neuropsychologie zijn overlappende studiegebieden, het belangrijkste verschil is dat in neuropsychologie vaak de focus ligt op mensen met stoornissen in het zenuwstelsel, terwijl in biopsychologie het verband tussen brein en gedrag op een bredere manier wordt onderzocht en ook dieren zoals ratten en muizen worden gebruikt in experimenten om het gedrag te bestuderen.

Wat is neuropsychologie?

• De neuropsychologie bestudeert de relatie tussen het brein en gedrag door middel van de biologische achtergrond. Vanuit de neurochirurgie, psychometrie, statistiek en beeldvorming van het functionerende brein samen is de noodzaak van de richting neuropsychologie ontstaan. In de neuropsychologie zijn er twee hypotheses: 1) de breinhypothese en 2) de neuronhypothese. De breinhypothese houdt in dat het brein de bron is van gedrag. De neuronhypothese houdt in dat het neuron de bouwsteen van het brein is.

Wat is gezondheidspsychologie?

• De thema’s binnen de gezondheidspsychologie zijn van alle tijden. Veel culturen geloofden lang geleden dat er een relatie bestaat tussen je gedrag, mentale staat en je gezondheid. In de huidige tijd is hiervoor ook wetenschappelijk bewijs.
• Lichamelijke ziekten worden geassocieerd met kwaadheid, vijandigheid, pessimisme, depressie, sociale isolatie en een gevoel van hopeloosheid. Daarnaast worden lichamelijke ziekten gelinkt met gedragsaspecten zoals weinig beweging, een slecht voedingspatroon, roken en alcohol en/of drugsmisbruik.
• Een goede gezondheid wordt daarentegen in verband gebracht met optimisme, het ervaren van positieve emoties en gedrag zoals genoeg lichaamsbeweging en het opvolgen van medisch advies.

Waarom is gezondheidspsychologie relevant?

• Een doel binnen de gezondheidspsychologie is mensen helpen te begrijpen dat ze een belangrijke rol kunnen spelen in het in controle houden van hun eigen gezondheid en levensverwachting.
• Een ander doel is mensen bijbrengen dat stress en belangrijke rol speelt in gezondheid en ziekte.

Wat is klinische psychologie?

• Klinische psychologie is de tak van de psychologie die zich richt op de studie, diagnose, behandeling en preventie van psychische stoornissen en problemen.
• Het omvat het begrijpen en verlichten van psychisch lijden en het bevorderen van psychisch welzijn.

Wat maakt klinische psychologie relevant?

• Iedereen kan wel eens in de knoop zitten. Mentale problemen zijn heel normaal en kunnen een significante impact hebben op iemands leven, relaties, werk en fysieke gezondheid.
• Klinische psychologie helpt mensen weer op de rails te komen. Zodat ze weer kunnen functioneren en zich beter voelen.
• Het speelt een rol in het identificeren van risicofactoren en het ontwikkelen van preventieve interventies om het ontstaan van psychische problemen te voorkomen.
• Door het verminderen van psychisch lijden en het bevorderen van mentale gezondheid, draagt klinische psychologie bij aan een gezondere en productievere samenleving.
• Klinisch psychologisch onderzoek vergroot ons begrip van psychische problemen en draagt bij aan de ontwikkeling van effectievere interventies.

Wat is ontwikkelingspsychologie?

• Ontwikkelingspsychologie is de wetenschappelijke studie van de psychologische veranderingen die mensen doormaken vanaf de conceptie tot aan de dood. Het richt zich op hoe we denken, voelen en ons gedragen in de verschillende fasen van ons leven.

Waar gaat ontwikkelingspsychologie over?

Fysieke ontwikkeling:

• Dit omvat de groei van het lichaam, de zintuigen en motorische vaardigheden.

Cognitieve ontwikkeling:

• Hierbij gaat het om de ontwikkeling van denken, leren, geheugen en taal.

Sociaal-emotionele ontwikkeling:

• Dit betreft de ontwikkeling van persoonlijkheid, relaties en het begrijpen van anderen.

Morele ontwikkeling:

• Hierbij wordt gekeken naar de ontwikkeling van het geweten en het onderscheid tussen goed en kwaad.

Levenslooppsychologie:

• Deze benadering benadrukt dat ontwikkeling een levenslang proces is en niet stopt in de adolescentie.

Wat is sociale psychologie?

• Sociale psychologie is de tak van psychologie die tracht de aard en oorzaken van gedrag en gedachten van individuen in sociale situaties op wetenschappelijke wijze te verklaren.
• Sociale psychologie past de wetenschappelijke waarden en methodes toe bij het onderzoeken. Sociaal gedrag en gedachten kunnen namelijk niet betrouwbaar met het gezonde verstand of intuïtie verklaard worden. Deze zijn namelijk door vooroordelen beïnvloed. Wetenschap refereert naar een reeks waarden en meerdere methodes die gebruikt kunnen worden om een breed scala aan onderwerpen te onderzoeken. Vier van de belangrijkste kernwaarden zijn:
  • Nauwkeurigheid (‘accuracy’). Een toezegging tot het verzamelen en evalueren van informatie over de wereld (inclusief sociaal gedrag en -denken) op een manier die zo zorgvuldig, nauwkeurig en foutloos mogelijk is.
  • Objectiviteit (‘objectivity). Een toezegging tot het verwerven en evalueren van zulke informatie op een manier die vrij van bias en zo humaan mogelijk is.
  • Scepticisme (‘skepticism’). Een toezegging tot het accepteren van bevindingen als accuraat enkel als ze herhaaldelijk zijn geverifieerd.
  • Onbevangenheid (‘open-mindedness’). Een toezegging tot het veranderen van je visie, zelfs als er sterk aan wordt vastgehouden, als bestaand bewijs suggereert dat deze visie onnauwkeurig is.
• Deze waarden zijn belangrijk omdat de mens geen perfecte informatieverwerkingsmachine is. Zo is bijvoorbeeld een veelgemaakte denkfout of illusie de planning fallacy, de sterke neiging om te geloven dat plannen minder tijd zullen innemen, dan dat ze in werkelijkheid doen.

Sociale psychologie focust op het gedrag van individuen

• In de sociale psychologie wordt er vooral gekeken naar het gedrag van individuen, en hoe dit gedrag door allerlei factoren beïnvloed wordt. Zo is het belangrijk om te kijken naar in welke mate individueel gedrag beïnvloed wordt door de groep, door cultuur, en door emoties en stemming. Er is steeds meer aandacht voor hoe factoren als cultuur en etniciteit invloed hebben op de vorming van het individuele gedrag.

Sociale psychologie probeert de oorzaken van sociaal gedrag te begrijpen

• Sociale psychologen zijn – zoals hierboven ook al aangegeven – geïnteresseerd in de oorzaken die van invloed zijn op het sociale gedrag en denken van het individu in de sociale omgeving.
• Hierbij spelen de volgende kenmerken een rol: acties en karakteristieken van andere personen; cognitieve processen zoals herinneringen en interpretaties; omgevingsvariabelen zoals het weer of een bepaalde geur; de culturele context met haar bijbehorende normen en waarden; en ten slotte biologische en genetische factoren.
• Biologische factoren worden vooral benadrukt door psychologen die zich bezighouden met evolutionaire psychologie, een tak van de psychologie die stelt dat soorten subject zijn van biologische evolutie. Interessant hierbij is het onderscheid tussen de effecten die evolutie heeft op mannen en vrouwen.

De zoektocht naar basisprincipes in een veranderende sociale wereld

• Een kerndoel van wetenschap is het ontwikkelen van basisprincipes die nauwkeurig zijn, ongeacht waar of wanneer ze getest of toegepast worden. Sociale psychologen ontwikkelen geen wiskundige formules, maar zoeken naar de basisprincipes die het sociale leven leiden. Hoewel ze erkennen dat culturen erg verschillen en dat de sociale wereld constant verandert, zoeken ze naar basisprincipes die waarachtig zullen in de tijd en in verschillende culturen.

Wat zijn kenmerken van de moderne sociale psychologie?

• De sociale psychologie is continu in beweging en aan het veranderen. Een aantal veranderingen die zijn ontstaan in de loop van de tijd worden hieronder beschreven.

Cognitie en gedrag: twee zijden van dezelfde sociale munt

• Tegenwoordig zijn sociale psychologen overtuigd van het idee dat het sociale gedrag niet los gezien kan worden van de sociale gedachten (cognitie). Gedrag (hoe mensen zich in sociale situaties gedragen) en gedachten (hoe mensen over zichzelf en anderen denken) beïnvloeden elkaar continu op complexe wijze.

De rol van emotie in de sociale kant van het leven

• Sociale psychologen zijn altijd geïnteresseerd in emoties en gemoedstoestanden; ze spelen immers een belangrijke rol in meerdere aspecten van het sociale leven. Onderzoek heeft bijvoorbeeld aangetoond dat positieve stemmingen onze neiging tot het helpen van anderen verhogen.

Het belang van sociale relaties voor het welzijn

• De invloed van relaties op ons sociale leven is groot, vandaar de grote interesse van sociale psychologen in het begrijpen van de sociale aard van relaties. Relaties zijn onze sociale banden met andere personen, variërend van oppervlakkige kennissen tot intense lange termijn relaties zoals een huwelijk of levenslange vriendschappen.

Sociale neurowetenschap: de kruising van sociale psychologie en hersenonderzoek

• De moderne sociale psychologie is tegenwoordig eclectisch van aard en dat komt tot uiting in het gebruik van zeer verschillende onderzoeksmethodes. Zo zijn sociale psychologen zich in de afgelopen jaren steeds meer gaan interesseren voor de neurowetenschappen om hiermee sociaal gedrag en gedachten te kunnen verklaren. In de sociale neurowetenschap worden neurale en biologische oorzaken voor sociale processen nader onderzocht. Neurowetenschappers bestuderen bijvoorbeeld gebeurtenissen in de hersenen, andere neurale activiteiten, en zelfs veranderingen in het immuunsysteem om te bepalen hoe deze zich verhouden tot belangrijke sociale processen. Hiervoor gebruiken ze bijvoorbeeld MRI en andere hersenscans.

De rol van impliciete (onbewuste) processen

• Een ander nieuw belangrijk thema van de moderne sociale psychologie is onderzoek naar de rol van impliciete (onbewuste) processen op sociaal gedrag en denken. Vaak worden gedragingen en gedachten beïnvloed door factoren waar men zich niet van bewust is. Een belangrijke kanttekening hierbij is dat onderzoek naar impliciete processen zich op een grensgebied van de sociale psychologie bevindt.

Volledig rekening houden met sociale diversiteit

• Tegenwoordig is men in de sociale psychologie overtuigd van het feit dat culturele en etnische factoren van grote invloed zijn op sociale gedragingen en gedachten. Dit multicultureel perspectief heeft geleid tot belangrijke veranderingen in de focus van het sociaalpsychologische onderzoek. De nadruk ging meer liggen op de etnische en culturele verschillen bij zeer uiteenlopende sociale processen. Het herkennen van de verschillen is van groot belang.

Welke onderzoeksmethoden worden er in de sociale psychologie gebruikt?

• Sociale psychologen trachten antwoorden te krijgen op vragen over sociaal gedrag en denken met behulp van verschillende methodes van onderzoek.

Systematische observatie: het beschrijven van de wereld om ons heen

Een belangrijke onderzoeksmethode voor het bestuderen van sociaal gedrag is systematische observatie, waarbij gedrag systematisch geobserveerd en geregistreerd wordt. Bij naturalistische observatie wordt het gedrag onderzocht in de omgeving waar het normaal voorkomt. Een andere methode is het afnemen van vragenlijsten waarbij een groot aantal mensen vragen worden gesteld over hun houding en gedrag. De ondervraagde personen moeten dan wel een goede representatie zijn van de grotere populatie mensen, waarover men uiteindelijk iets wil kunnen concluderen.

Correlatie: de zoektocht naar relaties

• In de correlationele statistiek worden twee of meer variabelen systematisch geobserveerd om te kunnen bepalen of een verandering in de ene variabele gepaard gaat met een verandering in de andere variabele.
• Onderzocht wordt dus of de variabelen aan elkaar gerelateerd zijn. De methode van onderzoek waarbij correlaties onderzocht worden is bruikbaar als het gaat om het maken van accurate voorspellingen. Het bestaan van correlaties tussen variabelen houdt echter niet vanzelf in dat er ook een oorzakelijk verband bestaat. Dit is een tekortkoming van deze methode van onderzoek. Ook als het gaat om het geven van een verklaring schiet de methode tekort. Daarom geven veel onderzoekers de voorkeur aan andere vormen van onderzoek zoals de experimentele methode waarmee onderzoekers een verklaring hopen te geven voor relaties.

De experimentele methode: kennis door systematische interventie

• Bij de experimentele methode wordt kennis verkregen door systematische interventie. In deze methode van onderzoek worden een of meer factoren (de afhankelijke variabelen) systematisch veranderd om te kunnen bepalen of deze veranderingen een effect hebben op zekere aspecten van gedrag (de afhankelijke variabelen). De onafhankelijke variabele is de variabele die systematisch veranderd wordt in een experiment. De afhankelijke variabele is de variabele die gemeten wordt in het experiment.
• Bij de sociale psychologie wordt in de experimentele methode de aanwezigheid of kracht van een variabele, waarvan men vermoedt dat deze op het sociale gedrag of denken van invloed is, systematisch veranderd. Vervolgens worden de effecten van deze veranderingen (als er veranderingen zijn) zorgvuldig gemeten. Belangrijke voorwaarde voor het verkrijgen van valide gegevens is dat de deelnemers random (ze hebben evenveel kans) aan de experimentele condities worden toegewezen.
• Een andere belangrijke voorwaarde voor succesvolle onderzoeksresultaten is het constant houden van alle andere variabelen (buiten de onafhankelijke) die mogelijk ook van invloed kunnen zijn op het gedrag of denken van het individu. De externe validiteit is ook een punt van aandacht bij de experimentele methode. Omdat onderzoek in een onnatuurlijke setting (onderzoeksruimte) plaats vindt, moet men zich afvragen of de bevindingen gegeneraliseerd kunnen worden naar de sociale situaties in het echte leven en of ze gegeneraliseerd kunnen worden naar mensen die niet mee hebben gedaan aan het onderzoek.
• Verder kan de experimentele methode soms niet worden gebruikt uit praktische of ethische overwegingen.

Verder denkgoed over causaliteit: de rol van mediërende variabelen

• Een indirecte en bemiddelende variabele (mediërende variabele) is een variabele die wordt beïnvloed door een onafhankelijke variabele en vervolgens zelf een afhankelijke variabele beïnvloedt. Mediërende variabelen helpen uit te leggen waarom of hoe specifieke variabelen op een bepaalde manier sociaal gedrag of gedachtes beïnvloeden.

Meta-analyse: het beoordelen van de verzamelde kennis

• Belangrijk is dat onderzoeken herhaald worden. Pas als onderzoeksresultaten bevestigd worden door meerdere onderzoeken (door verschillende onderzoekers in verschillende onderzoekssituaties) kan men deze echt vertrouwen. Meta-analyses worden toegepast voor het combineren van onderzoekgegevens van onafhankelijke onderzoeken, om te kunnen bepalen of specifieke variabelen (of interacties tussen variabelen) significante effecten hebben door alle studies heen.

Wat is de rol van theorie in sociale psychologie?

• In de sociale psychologie, net als in andere wetenschappen, wil men niet alleen bepaalde zaken beschrijven maar is men op zoek naar verklaringen. Om verklaringen te kunnen geven worden theorieën opgesteld.
• Theorieën zijn uiteenzettingen van mogelijke verklaringen voor bepaalde gebeurtenissen of processen. Theorieën spelen een belangrijke rol in de sociale psychologie.
• De procedure bij het opstellen van een theorie verloopt als volgt: allereerst wordt op basis van bestaande bewijzen een theorie voorgesteld. Deze theorie helpt bestaande gegevens te organiseren en maakt voorspellingen over observeerbare gebeurtenissen. Deze voorspellingen worden hypotheses genoemd en worden nader onderzocht. Als de resultaten overeenkomen met de theorie groeit het vertrouwen in de accuraatheid. Uiteindelijk wordt de theorie geaccepteerd als kloppend of afgewezen als niet kloppend.
• Bewijs vinden voor een theorie betekent nooit dat onderzoek hierna afgesloten kan worden. Het staat altijd open voor nader onderzoek en kan meer of minder onderbouwd worden. Tot slot: onderzoek is er nooit op uit om een theorie te bewijzen maar om bewijsmateriaal te vinden die relevant is voor een theorie.

Hoe wordt er een balans gevonden tussen de zoektocht naar kennis en de rechten van individuen?

• Sociale psychologen zijn vaak terughoudend in het vertellen van de echte reden van het onderzoek aan de deelnemers, omdat dat het gedrag van de deelnemers hierdoor beïnvloed zou kunnen worden. Dit wordt deceptie genoemd. Deceptie roept ethische vragen op. Er moeten daarom twee procedures gevolgd worden om de gevaren van deceptie te verkleinen:
  • Allereerst de procedure van geïnformeerde toestemming (informed consent). Dit houdt in dat de deelnemers zoveel mogelijk informatie over het onderzoek krijgen voor ze beslissen wel of niet mee te doen.
  • Ten tweede is ‘debriefing’ van groot belang. Dit houdt in dat achteraf het doel van het onderzoek heel goed duidelijk gemaakt wordt en dat eventuele misleidingen of achtergehouden informatie onthuld wordt.