Reverse culture schock, re-entry-shock...allemaal termen om aan te geven dat de terugkeer in de Nederlandse maatschappij, na een lang verblijf in het buitenland, behoorlijk wat problemen kan opleveren. Natuurlijk is er in de meeste gevallen eerst een gevoel van euforie: weer terug zijn, familie, vrienden en bekenden weer 'live' kunnen zien, verhalen kunnen vertellen. De ervaring leert dat daarna een periode van 'opnieuw wennen' optreedt, die in de meeste gevallen zo'n 3 tot 9 maanden duurt.

• je loopt het risico dat vrienden en familie je niet meer (willen) begrijpen of dat je het intense contact van voor je emigratie bent verloren
• de Nederlandse omgangsvormen, de directheid, het nee zeggen, de ironische humor: afhankelijk van de periode dat je in het buitenland bent geweest is de kans groot dat je het wat verleerd bent of gewoon niet meer waardeert
• veel terugkeerders kennen in een eerste periode het gevoel niet meer welkom te zijn, een gevoel van totale vervreemding, het niet meer begrijpen van het 'hoe' en 'waarom'
• je vrienden, familie en bekenden accepteren jouw soms negatievere houding dan voorheen ten aanzien de Nederlandse cultuur niet
• je teruggang in sociale status, aanzien of eventueel ook salaris is iets waar je zeker aan moet wennen
• (oude) collega's, vrienden of familie tonen niet zelden desinteresse of gebrek aan respect voor jouw avonturen in het buitenland: life goes on...
• jouw nerveus gedrag, prikkelbaarheid of open ontevredenheid maakt je in die eerste tijd voor derden niet echt een leuker mens
• stel je in op het Flying Dutchman syndroom (bij jezelf en/of bij je kinderen): een onrustig gevoel, het gevoel ergens snel vast te roesten, niet meer op één plek (ook niet in Nederland) te willen wonen
• maak tijdens de verschillende fasen van je terugkeer lijstjes met dingen die je zelf kunt doen om weer te wennen en dingen waarbij anderen je kunnen helpen (en vraag om hulp, vooral door mensen die enigszins herkennen in welk proces je je bevindt)

Onderschat de tijd niet die het kost om je weer aan te passen. Het duurde een jaar voordat ik mijn leven weer op de rit had. De allerbelangrijkste les die ik geleerd heb in mijn jaren in het buitenland is om de Nederlandse cultuur niet meer als nulmeting te nemen. Je kijk wordt zoveel breder.

Teruggekeerde Costa Rica emigrant

Onze kinderen, allemaal geboren in het vrijwel altijd aangenaam warme buitenland, wisten niet wat ze overkwam toen de Nederlandse winter aanbrak. Dikke winterjassen, handschoenen, sneeuw, gladheid; het was allemaal nieuw. Natuurlijk waren we wel eens op bezoek geweest in Nederland, maar altijd in het voorjaar of de zomer.

Uit Thailand terugkerend gezin

Ik woonde en werkte als ondernemer en investeerder in een klein vissersstadje in Vietnam. Ik was er de enige investeerder van formaat, hetgeen me regelmatig tv-interviews en een hoop uitnodigingen voor ceremoniële bijeenkomsten opleverde. Locals nodigden me vaak bij hen thuis uit. Teruggekomen in Nederland was ik weer 'een van de velen'. Dat gaf dubbele gevoelens; ik had meer privacy en werd niet meer gezien als wandelende bankier, maar tegelijkertijd miste ik die drukte en hectiek rondom mijn persoon ook.

Vietnam expat

Terugkeerders signaleren, direct na terugkeer en midden in de reverse culture shock, o.a. het volgende:

• het gemis van internationale input
• Nederland is saai
• iedereen is druk en zelden is er tijd voor elkaar.
• de agenda van besten vrienden zit al twee maanden vol
• alle nieuwe regelzaken kosten veel tijd en energie, waardoor er minder of geen tijd en energie overblijft voor sociale contacten
• vriendschappen in het buitenland zijn veel intenser, expat of emigranten gemeenschappen zijn hechter
• het gevoel niet meer in Nederland te passen, er niet meer helemaal bij te horen
• er is niemand die begrijpt wat je hebt meegemaakt

Deze fase van opnieuw wennen aan Nederland is uiteindelijk in vrijwel de meeste gevallen tijdelijk, de 'Flying Dutchies' daargelaten. Sommige terugkeerders (en steeds meer) hebben behoefte aan coaching of psychologische hulp om het negatieve gevoel onder ogen te kunnen zien en een plaats te kunnen geven. Uiteindelijk treedt de fase van aanpassing aan, waarin je weer went aan het Nederlandse ritme en de culturele gewoontes. Je kijkt met een frisse en open(er) blik naar Nederland, nu met meer internationale en relativerende bagage.

Tips bij de verschillende stadia van terugkeer:

1. direct na terugkeer ('euforie'): gebruik de veelal positieve energie na terugkeer, geniet van deze tijdelijke fase, besteed voldoende aandacht aan je partner en gezin, verdiep je in (en bereid je voor op) de volgende fase van reversed culture shock
2. start van de reversed culture shock: geef jezelf, je partner, je kinderen vooral de tijd om opnieuw te wennen, verg niet teveel van elkaar, kies voor vertrouwde activiteiten die je positieve energie geven, zoek contact met andere terugkeerders die jouw gevoel in deze fase zullen herkennen
3. ontkenning: geef ruimte aan gevoelens als 'ik pas niet meer in Nederland', 'laten we opnieuw naar het buitenland vertrekken', dat zijn logische gedachten in een fase van gewenning en aanpassing. Probeer te ontdekken welke gewoontes en gebruiken uit het buitenland ook best in Nederland toepasbaar zijn, en welke echt niet geaccepteerd worden. Ga tegelijkertijd door met de praktische regelzaken na terugkeer. Plan uitstapjes en korte vakanties in Nederland, om als het ware Nederland opnieuw te ontdekken.
4. boosheid, frustratie: het accepteren dat je je toch echt opnieuw zult moeten aanpassen kan leiden tot een boos gevoel, een overkritische blik op alles waar 'Nederland' voor staat, op storende of bekrompen gewoontes van vrienden en familie. Zoek een (fysieke) activiteit waarin je deze frustratie kunt afreageren, of schrijf deze gevoelens van je af. Doe ook een beroep op je relativeringsvermogen, kijk eens met wat humor naar jezelf. Maak aan je omgeving duidelijk dat ze je even ruimte moeten geven.
5. aanpassen: uiteindelijk bereik je de fase waarin je terug- en vooruit kunt blikken; de positieve aspecten van je buitenland verblijf kunt toepassen op de Nederlandse cultuur en in je dagelijkse leven. Nu de dagelijkse routine weer echt routine is geworden, ontstaat tijd en energie voor de mensen om je heen en sta je opener voor (goedbedoelde) adviezen omtrent verdere aanpassing en gewenning. Probeer eens je ervaringen en reflecties te delen in bijvoorbeeld een blog, zodat je andere terugkeerders inspireert.

Al dat geklaag en gemopper hier in Nederland, bijvoorbeeld als men ergens even een paar minuten moet wachten. Nou, irriteerde ik me dan, moet je eens naar een overheidsinstantie gaan in de Filippijnen. Uren wachten in een lange rij met mensen is daar heel normaal, en geaccepteerd. Wat zit je nou te zeuren om die tien minuten!

Filippijnen terugkeerder

Ik realiseerde me dat ik in het buitenland eigenlijk erg goed was geworden in het niet (te snel) oordelen. Ook na terugkeer in Nederland ging ik vaak ergens heen met een open blik, wat eigenlijk best prettig was. Zowel voor mezelf, als voor anderen.

China terugkeerder

Wat kan JoHo voor je betekenen?

• lees over de verschillende stadia van culture shock in de Keuzewijzer Voorkomen & Verhelpen
• check de JoHo partner organisaties bij lang verblijf in het buitenland / emigratie voor links naar organisaties die kunnen ondersteunen met coaching-na-terugkeer, of je in contact kunnen brengen met lotgenoten bij terugkeer uit het buitenland
• om zelf een uitingsvorm voor je reflectie te hebben en anderen te inspireren: start een Experience Journal op JoHo WorldSupporter en schrijf blogs over je emigratie / lang-verblijf-buitenland ervaringen of over de fase na terugkeer