• Het kan leuk, leerzaam én constructief zijn om rondom het vertrek naar het buitenland, en tijdens het verblijf in het buitenland, de ontwikkeling van je competenties te monitoren en periodiek vast te leggen. Je zult versteld staan hóeveel je je stapsgewijs en soms onbewust ontwikkelt. Niet alleen de eindbestemming (opbouw van een nieuw tijdelijk of vast bestaan in je nieuwe woonland) is leuk, maar ook de reis er naar toe (het proces van vertrekken, verhuizen en settelen). Door dit voor jezelf (en anderen) regelmatig vast te leggen krijg je zelf veel nieuwe input en inzicht én inspireer je anderen die de stap nog moeten, willen maken of daar over nadenken. Gebruik bijvoorbeeld een schrift, app, dagboek of online community als World Supporter, en kies een vast moment voor periodieke reflectie.
• Welke competenties ontwikkel je door een lang verblijf in het buitenland?
• Eerdere reizigers, expats, emigranten en JoHo donateurs, geven onder andere aan

Resultaatgericht werken

• de vele regelzaken tot een goed einde brengen
• doorzetten totdat je je nieuwe baan of nieuw project hebt gerealiseerd
• leren omgaan met heimwee

Communiceren

• met instanties (heldere communicatie en samenvatten, terugkoppelen, op de hoogte houden is essentieel)
• met achterblijvers
• met nieuwe landgenoten
• met je medereizigers, partner of gezin

Samenwerken

• met instanties waar je voor allerlei regelzaken van afhankelijk bent
• met je partner om de plannen te realiseren en leuk te houden
• met je werkgever in Nederland (zorgvuldig afscheid nemen, of uitgezonden worden)
• met je werkgever in het buitenland
• met je gezelschap het verblijf tot een succes te maken
• met andere lang-verblijvers, expats, emigranten (gezamenlijke activiteiten)

Lef, durf hebben

• je wensen, verlangens voor een lang verblijf in het buitenland kenbaar maken aan dierbaren
• je moed om de stap daadwerkelijk te zetten (er zijn nog altijd meer dromers dan doeners)
• leren leven in soms uitdagende of minder veilige/onveilige omstandigeden (of dat realiteit is of eigen interpretatie maakt weinig uit)
• angsten overwinnen: door de 'wat als' fase heen komen, minder bang zijn voor het onbekende

Analyseren 

• het proces rondom visumkansen, visummogelijkheden (en onmogelijkheden) doorgronden
• baankansen
• issues doorgronden rondom juridische en fiscale aspecten van een lang verblijf in het buitenland, keuzes maken

Authentiek zijn

• voor jezelf kiezen en écht invloed uitoefenen op je eigen toekomst
• jezelf blijven is essentieel, maar de kans om jezelf gedurende het traject te verliezen ligt op de loer
• aanpassen aan nieuwe omstandigheden zonder je eigenheid te verliezen

Flexibel zijn

• leren omgaan met de voortdurende wijzigingen tijdens het proces van vertrekken / emigreren
• initiële plannen durven aanpassen als de omstandigheden veranderen
• omgaan met het besef dat niets vaststaat, veel (alles) mogelijk is, keuzes nooit definitief zijn
• je écht zo veel als mogelijk aanpassen aan een andere cultuur: anders dan bij het maken van een reis, waarbij je slechts tijdelijk een glimp van andere culturen opvangt en na terugkeer weer vervalt in je eigen cultuur, betekent emigreren ook écht aanpassen en integreren. "De Nederlandse manier" blijkt dan niet altijd meer de enige juiste.

Omgevingsbewust zijn

• voortdurend anderen in je directe omgeving analyseren en monitoren
• je behoedzaam begeven in nieuwe, onbekende omstandigheden -zonder jezelf te verliezen
• respect houden voor anderen die anders denken
• je voortdurend bewust zijn van gevoelens en gedachten van anderen, meeverhuizers, achterblijvers

Creatief zijn

• het motto "voor alles is een oplossing" is een geliefd motto onder degenen die  langer in het buitenland verblijven
• vindingrijk zijn als inboedel nog niet is aangekomen, als baan- of visumkansen veranderen
• met handen, voeten, lef en overtuiging communiceren als je de taal nog niet voldoende machtig bent

Ondernemen

• doordat je letterlijk eigen ondernemer of zzp'er wordt
• omdat je partner een eigen activiteit opstart of project(je) begint

Leiding geven

• duidelijke taakverdeling vaststellen tussen je medereizigers, partner of gezin
• leiding geven aan teams rondom verbouwingen, verhuizing, klussen

Plannen

• de verhuizing naar het buitenland zelf is uiteraard één groot planproces
• plannen rondom verhuizing, verbouwing, start van nieuwe banen
• bezoek van vrienden en kennissen uit Nederland zorgvuldig inplannen & tijd nemen

Professioneel handelen

• leren omgaan met instanties en organisaties die je ondersteunen in een deel van het vertrek-proces
• professioneel omgaan met teleurstellingen tijdens het proces
• zogvuldig omgaan met belangen van oud-werkgevers, nieuwe werkgevers

Stress-bestendig zijn

• het proces van keuzes maken, knopen doorhakken, afscheid nemen, vertrekken, settelen kent veel stressmomenten die je stapsgewijs leert hanteren
• leren over je eigen schaduw heen te stappen, teleurstellingen te verwerken en weer doorgaan

Netwerken

• voor vertrek naar het buitenland een netwerk opbouwen in je tijdelijke of definitieve nieuwe woonland
• na aankomst relaties opbouwen met nieuwe landgenoten, collega's, buren, mede-Nederlanders
• relaties opbouwen met instanties op je nieuwe bestemming
• relaties in Nederland onderhouden, of zorgvuldig afscheid nemen

"Leer"momenten vind je zowel tijdens het proces van naar het buitenland vertrekken, als tijdens het daadwerkelijk verblijf in het buitenland.

Tijdens je reis

• Wanneer je op reis gaat, kom je vaak op plekken of in situaties terecht waarmee je (relatief) onbekend bent.
• Om het meeste uit zo'n tijd te halen, is het waardevol om een goed beeld van een plek te vormen, zodat je je op een correcte manier kunt aanpassen aan je omgeving.
• Zo kun je je omgeving observeren en analyseren aan de hand van de volgende punten: hoe gaan mensen met elkaar om, wat zijn de gewoontes van de plaatselijke bevolking, hoe verloopt het dagelijkse leven, wat zijn de rollen binnen de samenleving? Je kunt je natuurlijk al voor je op reis gaat tot op zekere hoogte voorbereiden op deze vragen.
• Als je zo'n beeld hebt kunnen vormen en een plek tot op zekere hoogte hebt kunnen analyseren, kun je beter 'meedraaien' in een samenleving tijdens je reis en zo een diepgaandere ervaring hebben.

Tijdens je studie

• Tijdens je studie kan analyseren op grofweg twee manieren getest en geoefend worden: het analyseren van je studiemateriaal en het analyseren van je studieomstandigheden.
• Elke studie vraagt op een bepaalde manier om analyseren, of dat nou tijdens een tentamen, een paper of een stage is. Je wordt gevraagd om nieuw lesmateriaal eigen te maken en deze vervolgens toe te passen, theoretisch of praktisch. Analyseren is hierbij van groot belang. Om dit te oefenen kun je klein beginnen: als je bijvoorbeeld een tekst leest kun je jezelf na een pagina afvragen wat er tot nu toe verteld is, of welk probleem gepresenteerd is. Wanneer je dit in kleine stukjes opdeelt, wordt de lesstof behapbaarder dan wanneer je alles in één keer wilt begrijpen. Ook tijdens het voorbereiden van een paper of scriptie ben je continu data aan het analyseren en weeg je af welke informatie je gebruikt voor je eigen stuk.
• Naast een analyse van je studiemateriaal, is het observeren en analyseren van je studieomstandigheden ook van belang: wanneer heb je colleges, wanneer moet je zelfstudie doen, wanneer is er tijd voor sociale activiteiten en hoe kun je deze drie eventueel combineren? Wanneer je een correcte analyse van je situatie maakt, kun je op meerdere vlakken meer uit je studietijd halen.

Tijdens je werk

• Tijdens je werk kun je je analytisch vermogen gebruiken en oefenen bij zowel je werkzaamheden zelf als op je werkplek.
• Bedenk wat er van je wordt verwacht: welke taken moet je doen, en staat er een bepaalde tijd voor? Wanneer je dit op orde hebt, kun je je beter richten op het goed afwerken van deze taken. Hierbij is het ook van belang om te analyseren welke taken prioriteit hebben, mogelijk met hulp van een collega of leidinggevende.
• Een zekere analyse van je werkplek kan ook helpen bij het creëeren van een positieve werkomgeving. Als je bekend met met de cultuur van je werkplek, kun je hier beter op inspelen. Wanneer zich eventueel problemen voordoen, kun je deze dan ook beter oplossen.

Tijdens je vrijwilligerswerk of stage

• Als je aan vrijwilligerswerk of een stage begint, kom je vaak in een nieuwe situatie, een nieuwe werkplek en soms zelfs een nieuw land terecht.
• Daarom is het goed om bij de volgende zaken stil te staan: wat wordt er van je verwacht, wat zijn de doelstellingen van de organisatie en hoe is de lokale cultuur en werkomgeving?
• Wanneer je dit tot op zekere hoogte hebt kunnen analyseren, zul je je waarschijnlijk eerder thuisvoelen in je nieuwe omgeving. Helder communiceren en in gesprek gaan met je leidinggevenden en collega's is hierbij van groot belang.

Tijdens je reis

• Als je op reis gaat, kom je er vanzelf achter hoe belangrijk goede communicatie is; je komt namelijk in een meestal onbekende omgeving terecht waar zowel de verbale als non-verbale communicatie anders is dan je gewend bent. Voor je op reis gaat is het goed om je hierin te verdiepen en wat kernwoorden en zinnen te leren die van toepassing kunnen zijn op reis. Daarnaast kunnen sommige gebaren die in je eigen cultuur gebruikelijk zijn op andere plaatsen als beledigend worden opgevat.
• Voorbereiden op contact met de locals op reis is natuurlijk essentieel.
• Daarnaast is het goed mogelijk dat je met een reisgezelschap onderweg bent, en daar is onderlinge communicatie ook van groot belang om de reis plezierig te laten verlopen. Bespreek met elkaar wat jullie wensen zijn, en wat je nodig hebt tijdens je reis. De ene persoon wil bijvoorbeeld constant bezig zijn, terwijl de ander het fijn vindt om soms een dagje uit te rusten. Wanneer je dit helder met elkaar bespreekt, ontstaat er minder miscommunicatie, kun je je makkelijker aan elkaar aanpassen en heb je samen een mooie reis.

Tijdens je studie

• Er komen steeds meer internationale studenten naar Nederland, waardoor je tijdens je studie vaker communiceert met studenten uit andere landen en culturen, bijvoorbeeld tijdens een werkgroep of een project. Dit is niet altijd even makkelijk aangezien iedere cultuur zijn eigen waarden, gedragsnormen en dus ook manier van communiceren heeft. Door samen te werken met mensen uit andere culturen leer je de verschillen kennen, hier op in te spelen en kun je zo effectiever communiceren.
• Tijdens je studie is het goed mogelijk dat je soms in groepsverband moet werken. Goede onderlinge communicatie is hierbij van belang om dat proces effectief te laten verlopen; laat elkaar weten wat jij wilt bijdragen tijdens het project en maak duidelijke afspraken.
• De kans is groot dat je tijdens je studie ook regelmatig voor een groep moet presenteren of je visie dient te verwoorden in een werkgroep. Gebruik je studietijd om te oefenen met presentatietechnieken. Veel studies bieden hier speciale lessen in. Realiseer dat veel mensen het spannend vinden om voor een groep te staan, maar veel oefenen helpt vaak om je er comfortabeler bij te voelen.
• Je kunt ook overwegen om een TEFL-cursus of een taalcursus te volgen.

Tijdens je werk

• Tijdens je werk is het belangrijk om goed te communiceren, wat je functie ook is. Duidelijk laten weten wat jouw visie is, wat je plan is of wat je van anderen verwacht is essentieel voor een plezierige en effectieve werkplek. Het is daarbij van belang om na te gaan wat je wilt overbrengen en hoe je dat het beste kunt doen. Dat hangt dan ook af van naar wie je iets wilt door communiceren.
• Wanneer je tijdens je werk tegen problemen aan loopt, op professioneel of persoonlijk gebied, is het van belang dat je hier goed over kunt praten met de aangewezen persoon. Laat weten wat je wensen zijn zodat de andere partij duidelijk weet wat er gaande is.

Tijdens je vrijwilligerswerk of stage

• Wanneer je vrijwilligerswerk of een stage doet, is het essentieel om van te voren en tijdens je werkzaamheden duidelijk te maken wat je eigen verwachtingen zijn van de tijd die je bij een organisatie doorbrengt, of wanneer je tegen problemen aan loopt. Wanneer jij en je werkgever helder kunnen communiceren halen jullie allebei het meeste uit de samenwerking.
• Buiten het communiceren van verwachtingen of eventuele problemen, is het ook lonend om door te geven welke positieve ervaringen jij hebt meegemaakt tijdens je vrijwilligerswerk of stage. Evalueer dus regelmatig bij jezelf hoe jij je werk ergens ervaart, zodat je dat duidelijk kunt doorgeven wanneer dit aan de orde is.

Tijdens je reis

• Op reis gaan is eigenlijk per definitie al durf hebben: je verlaat je vertrouwde omgeving en gaat de wijde wereld in, wetende dat je op plekken zult komen die je niet (goed) kent.
• Onderweg kan durf hebben je de meest memorabele momenten van je reis bezorgen. Dit kan voor iedereen iets anders betekenen: de ene persoon heeft alleen een beetje durf nodig om te gaan bungeejumpen terwijl de ander durf nodig heeft om alleen de straat op te gaan in een onbekende stad. Welke beslissing voor jou ook durf vereist, wanneer je je in een voor jou onbekende situatie begeeft zul je deze nooit vergeten.
• Zolang je risico's goed inschat en weloverwogen keuzes maakt op je reis, kan nét dat extra beetje durf hebben je levenslange herinneringen geven die jou als persoon doen groeien.

Tijdens je studie

• Gaan studeren kan al durf vereisen: wie weet verhuis je naar een andere stad en ga je voor het eerst op jezelf wonen. Hoe dan ook kom je op een nieuwe school of universiteit terecht. Om het meeste uit je studietijd te halen, is het goed om durf te hebben om ervaringen op te doen.
• Het vereist bijvoorbeeld durf om mensen te leren kennen, bekend te raken met een nieuwe manier van leren en je plek te vinden in je nieuwe omgeving. Pak zoveel mogelijk kansen aan (hou daarbij natuurlijk je eigen grenzen in de gaten) en op die manier kun je het beste ontdekken wat bij jou past en wat niet. Ook al pakt een ervaring een keer minder leuk uit, dan heb je jezelf beter leren kennen, kun je andere dingen uitproberen en wie weet wat je tegenkomt.
• Durf hebben is ook van belang bij colleges of (groeps)opdrachten. Hierbij zijn er momenten dat het goed is om je mening te laten horen.

Tijdens je werk

• Op de werkvloer kunnen zich meerdere situaties voordoen die durf vereisen. Je mening duidelijk maken kan voor sommigen al spannend zijn, of het stellen van vragen. Je kunt je als werknemer beter presenteren wanneer je op deze momenten je stem laat horen.
• Er kunnen zich ook momenten voordoen dat een onverwachte situatie zich voordoet en er snel gehandeld moet worden. Wanneer je hier op durft in te spelen kan je persoonlijk en professioneel groeien. Het signaleren van zulke momenten en vervolgens lef hebben is hierbij van belang.

Tijdens je vrijwilligerswerk of stage

• Wanneer je vrijwilligerswerk of een stage gaat doen, kom je vaak in een onbekende omgeving terecht. Het vereist durf om je te kunnen aanpassen aan deze nieuwe situatie en je er tegelijkertijd van bewust bent wat jouw taak, identiteit en toevoeging aan de organisatie is.
• Tijdens je werkzaamheden kun je verschillende momenten tegenkomen waarbij durf hebben nodig is: een nieuwe taak verrichten, om hulp vragen of aangeven wanneer je het ergens niet mee eens bent. Wanneer je op deze momenten een gezonde dosis durf hebt, kun je het meeste halen uit je tijd als vrijwilliger of stagiair.
• Het kan zijn dat je in een nieuwe cultuur terechtkomt, dat betekent dat je situaties en factoren zult tegenkomen waar je nog niet zo mee bekend bent. Wanneer je durft om je eigen te maken met die nieuwe cultuur, gebruiken en misschien zelfs de plaatselijke taal leer je buiten je werkomgeving ook heel veel.

Tijdens je reis

• Als je op reis gaat, kom je vaak in aanraking met culturen of gewoontes die anders zijn dan je gewend bent. Sommige plaatselijke gebruiken kunnen zelfs tegen jouw normen en waarden ingaan. Je kunt integer omgaan met zulke situaties door bijvoorbeeld niet mee te doen met gebruiken die je kunt vermijden, zoals het eten van bepaalde dieren.
• Het kan echter ook zo zijn dat je je echt moet aanpassen aan de plaatselijke cultuur. Als je bijvoorbeeld als vrouw een land bezoekt waar een hoofddoek verplicht is. Als je absoluut tegen het gebruik van een hoofddoek bent, moet je een keuze maken: ga je het land alsnog bezoeken en pas je je aan, of kies je een andere bestemming uit? Bij integriteit hoort namelijk ook het respecteren van de normen en waarden van een andere samenleving, wanneer je ervoor kiest deze te bezoeken.
• Hoe dan ook zul je op reis je eigen normen en waarden beter leren kennen. Wanneer de situatie geschikt is, kun je hierover van gedachten wisselen met de plaatselijke bevolking en zo elkaar beter leren kennen.

Tijdens je studie

• Tijdens je studie kunnen bepaalde situaties om een mate van integriteit vragen: als je in tijdsnood zit voor een paper, pleeg je dan eerder plagiaat of ga je toch doen wat je kan en je eigen werk inleveren? Of als een studiegenoot je om hulp vraagt met een opdracht, help je diegene dan? Of toch niet, omdat je de beste van de klas wilt zijn.
• In zulke situaties gaat het dan vaak om het kiezen van je (ogenschijnlijke) eigenbelang, of eerlijkheid en het helpen van anderen.
• Wanneer je ervoor kiest om integer te werk te gaan, zul je merken dat je een positievere houding zult uitstralen, waardoor mensen ook weer eerder bereid zijn om jou te helpen. Zo kun je elkaar beter bijstaan wanneer dat nodig is, want dat kan zeker nodig zijn tijdens je studietijd.

Tijdens je vrijwilligerswerk of stage

• Tijdens vrijwilligerswerk werk je vaak in omstandigheden die om integriteit vragen. Omdat je vaak met hulpbehoevenden werkt, is het van belang dat je situaties met fatsoen behandelt en toegewijd bent naar degenen die je helpt. Neem hierbij je eigen normen en waarden goed in acht, deze kunnen je vaak helpen tijdens je vrijwilligerswerk.
• Wanneer je denkt dat een situatie niet goed verloopt, of opmerkt dat anderen niet correct handelen, kun je het beste integer reageren door dit eerlijk te zeggen of door te geven aan leidinggevenden. Ook wanneer je zelf een fout hebt gemaakt, kun je hier mee omgaan door eerlijk te zijn en verantwoordelijkheid te nemen.
• Als je ergens als stagiair aan de slag gaat, kom je vaak in een nieuwe werkomgeving terecht. Wanneer je open en eerlijk communiceert, kunnen jij en je stagegever een band van vertrouwen opbouwen waardoor jullie met meer plezier en effectiviteit kunnen samenwerken.

Tijdens je werk

• Tijdens je werk is integriteit op vele vlakken van belang wanneer het aankomt op eerlijk en oprecht handelen en de juiste intenties hebben.
• Als je met je werkgever duidelijke afspraken maakt die voor jullie allebei werken en wanneer beide partijen zich hieraan houden, ontstaat er een fijne werksfeer. Zo is er ook ruimte voor fouten maken en leren, en vragen stellen.
• Het kan zijn dat je zelf getuige wordt van bijvoorbeeld ruzies, roddelen of andere negatieve gebeurtenissen op werk. Je kunt hier integer mee omgaan door in de eerste instantie er niet aan mee te doen, en het waar nodig te melden bij de juiste persoon.

Tijdens je reis

• Omgevingsbewustzijn is een essentiële vaardigheid wanneer je op reis gaat, al helemaal wanneer je een land gaat bezoeken waar de plaatselijke cultuur anders is dan jij gewend bent.
• Door kennis te hebben van de geschiedenis, politiek en gebruiken van een land kun je je makkelijker bewegen en aansluiting vinden. Naast het voorbereiden van je reis, is het tijdens je reis zelf ook belangrijk om omgevingsbewust te blijven om je te kunnen blijven aanpassen waar nodig.
• Op die manier maak je je reis ook een stuk bewuster mee dan wanneer je niet zo'n goed beeld hebt van waar je eigenlijk bent. Wanneer je je reis bewuster meemaakt, heb je er ook meer aan.

Tijdens je studie

• Tijdens je studie kun je omgevingsbewust zijn door je bijvoorbeeld te verdiepen in je school of universiteit, je studie zelf en je medestudenten. Met deze drie factoren zul je (waarschijnlijk) een paar jaar bezig zijn. Bijkomend voordeel is wanneer je weet in wat voor omgeving je je bevindt, kun je beter meedraaien.
• Dit hoeft niet te betekenen dat je met alles meedoet, maar alleen al een bewustzijn hebben van wat zich afspeelt in je omgeving geeft je studietijd een diepere ervaring.
• Wees je daarnaast bewust van wat zich in de wereld afspeelt dat met jouw studie te maken heeft. Wat voor studie je ook doet, er zijn ongetwijfeld ontwikkelingen gaande, of dat nou in een bepaald land, een taal, een politieke omgeving of op een andere universiteit is. Zie je studiegebied ook als je omgeving om meer te leren en te ontwikkelen.

Tijdens je werk

• Een werkvloer is vaak een dynamische plek waar veel tegelijkertijd gaande is; projecten, interacties met collega's, deadlines en ga zo maar door.
• Door je bewust te zijn van je omgeving, kun je beter prioriteiten stellen, omdat je beter doorhebt wat belangrijk is. Als jij bijvoorbeeld met een langetermijn project bezig bent waar niet zo'n haast achter zit, maar je merkt dat een collega wel wat hulp kan gebruiken bij een deadline, komen je diensten daar waarschijnlijk beter van pas.
• Door omgevingsbewust te zijn, kun je beter anticiperen op wat er nodig is, groeit je aanpassingsvermogen en kun je beter reageren op onverwachte situaties.

Tijdens je vrijwilligerswerk of stage

• Als je goed geïnformeerd bent over je toekomstige stage of je vrijwilligerswerk, en over de omgeving waar je dat gaat doen, kun je beter functioneren. Je kunt beter determineren wat jouw rol is en hoe je die het beste kunt uitvoeren, waardoor je effectiever en plezieriger te werk kunt gaan.
• Mogelijk kom je bij een gastgezin terecht; wanneer je bewust bent van hun cultuur, gebruiken en taal zul je tot mooiere interacties komen die verdiepend kunnen werken voor jouw tijd als vrijwilliger.
• Wanneer je stage gaat lopen, kom je vaak in een nieuwe werkomgeving terecht. Als je je verdiept in je nieuwe werkplek en je tijdens je werk bewust bent van de manier van doen en de sfeer, zul je eerder je plek vinden en goed kunnen meedraaien.

Tijdens je reis

• Alleen al de beslissing te maken om op reis te gaan vraagt om ondernemend zijn. Het betekent dat je in ieder geval een bestemming moet kiezen en je vervoer ernaartoe moet regelen. Dit kan al een hele stap zijn om te zetten, waar en met wie je ook ergens naartoe gaat, maar als je die stap hebt gezet vraagt dit al een zekere mate van ondernemen.
• Op je reis zelf is het goed om voor ogen te hebben wat je wilt doen tijdens je reis, of wat je ervan wilt leren. Dit bepaalt voor een groot deel wat je moet ondernemen om dit te bereiken, of je nou wilt backpacken of een taal leren of rustig van de natuur wil genieten. Onderneem tijdens je reis de stappen die je moet zetten om te komen waar je wilt zijn.
• Tijdens het ondernemen van deze stappen kom je ongetwijfeld momenten tegen waar iets niet gaat zoals je in gedachten hebt. Op zulke momenten is het ook van belang om ondernemend op te treden en je niet uit het veld te laten slaan. Sta open voor alternatieven en wees creatief.

Tijdens je studie

• Tijdens je studie kun je ondernemend zijn door actief mee te doen tijdens colleges, je bekend te maken met de studiestof en open te staan voor andere curriculaire activiteiten. Wanneer je niet passief wacht tot collegedagen voorbij gaan, maar daadwerkelijk participeert, zul je meer opsteken en meer plezier hebben.
• Buiten studie-gerelateerde activiteiten om kun je je ondernemend opstellen door activiteiten uit te proberen bij bijvoorbeeld een studie- of studentenvereniging, een bijbaan te zoeken of vrijwilligerswerk te doen. Door verschillende dingen uit te proberen doe je meer ervaring op en leer je beter wat je wel en niet leuk vindt.
• Door ondernemend te zijn tijdens en rondom je studie, zul je veel meer leren dan alleen je studiemateriaal. Vaak is dit juist de tijd om jezelf beter te leren kennen.

Tijdens je werk

• Wanneer je je tijdens je werk ondernemend en pro-actief opstelt, krijg je meer werk gedaan op een plezierige manier.
• Door eventuele problemen aan te gaan en vragen te stellen zul je meer leren en beter in je rol zitten, dus laat je stem horen.
• Voor effectief ondernemen is het vaak van belang om creatief te werk te kunnen gaan. Zaken kunnen niet altijd hetzelfde of via het boekje aangepakt worden, en wanneer je met innovatieve manieren van doen komt, laat dit een grote mate van ondernemerschap zien. Hou een doel voor ogen en bedenk verschillende manieren om het te bereiken.

Tijdens je vrijwilligerswerk of stage

• De keuze om vrijwilligerswerk te gaan doen, geeft al een indicatie van ondernemendheid. Je kiest ervoor om belangrijk werk te doen waar (meestal) geen vergoeding tegenover staat.
• Daarom is het extra van belang dat je weet waarvoor je het werk doet wat je doet, en voor wie. Dit zal motiverend werken, waardoor je ondernemend aan de slag kunt; hou dat doel dus voor ogen.
• Als je stage gaat lopen en in een nieuwe werkomgeving terechtkomt, vraagt dat een zekere mate van ondernemendheid. Vragen stellen, nieuwe taken uitvoeren en de organisatie leren kennen horen hier allemaal bij. Wanneer je openstaat voor je omgeving en uitdagingen kunt aangaan, is de kans groot dat je je ondernemendheid goed kan ontwikkelen.

Tijdens je reis

• Je kan op vele manieren reizen: alleen of samen (in een groep), met een koffer of een backpack, met de fiets of een ander vervoersmiddel, in een ho(s)tel of op de camping, over de begane paden of de road less traveled. Hoewel al deze soorten reizen hun eigen planning vereisen, zijn er een aantal basale punten die altijd van toepassing zijn.
• Een financiële planning is een belangrijke stap. Wanneer je bedacht hebt wat voor reis je wilt gaan maken, moet je een inschatting maken hoeveel geld je dat gaat kosten.
• Verdiep je in de praktische aspecten van je reis: hoe zit het met de valuta, heb je een visum of vaccinaties nodig en wat is het beste seizoen op jouw bestemming? Dat zijn essentiële vragen bij het plannen van een reis.
• De mate waarin je je activiteiten tijdens je reis zelf plant, ligt voor een groot deel aan wat voor reis je maakt. Een groepsreis is van nature meer gepland dan een backpack reis. Wanneer je in gezelschap reist, moet daar ook rekening mee gehouden worden. Maak in dat geval duidelijk je wensen kenbaar aan elkaar zodat je daar allebei rekening mee kunt houden.
• Tijdens je reis zelf is het van belang om naast de (al dan niet strakke) planning die je hebt, ook ruimte te houden voor flexibiliteit. Je weet natuurlijk nooit wat voor mooie en interessantere plekken of mogelijkheden op je pad komen, die niet op je planning stonden.

Tijdens je studie

• Plannen tijdens je studie kan zowel op lange - als op korte termijn plaatsvinden.
• Wanneer je aan je studie begint is het goed om na te gaan wat de nominale duur van de studie is en hoe de indeling per jaar is. Zijn er stages, of minoren die je zelf moet invullen? Hoeveel vakken volg je per jaar? Wanneer je bijvoorbeeld van tevoren al weet dat je bijvoorbeeld eerder wilt afstuderen, of een tweede studie of een uitgebreide stage wilt doen waardoor je studievertraging oploopt, kan dit handig zijn om dit van tevoren te plannen.
• Een studiejaar is altijd in bepaalde periodes opgedeeld. Als je een realistisch beeld van deze periodes hebt en weet wanneer er bijvoorbeeld intensievere weken zijn zoals tentamenweken, kun je de activiteiten naast je studie ook beter plannen. Denk hierbij aan bijbaantjes, verenigingen of vakanties. Dit geldt ook op kleinere schaal; hoe deel je een week zo in dat zowel je studie als persoonlijk leven tot hun recht komen?
• Hou ook ruimte voor flexibiliteit. Wat als zich een mogelijkheid voordoet die kan bijdragen aan je persoonlijke ontwikkeling, of als je een kans krijgt die je gewoon wilt pakken, en deze niet op de planning staat? Als je je het kunt veroorloven, zou het zonde zijn om dit soort situaties aan je voorbij te laten gaan.
• Daarnaast zal je tijdens je studie bij groepsopdrachten te maken met de agenda’s van je medestudenten. Een goede planning om gezamenlijk overlegmomenten te prikken en deadlines te halen is dan extra belangrijk. Samen hierover heldere afspraken maken over de tijdstippen en hoe te communiceren als er iets wijzigt, helpt bij het houden van overzicht.
• Bij een scriptie vraagt vaak een goede planning, met voldoende tussendeadlines en ruimte voor flexibiliteit. Gebruik eerdere studiejaren om alvast te oefenen bij het plannen van je project en houd rekening met bijvoorbeeld feedbacktermijnen van de begeleider. Over het algemeen zal het helpen om bij grote verslagen in te bouwen dat je een aantal dagen voor de deadline klaar bent, zodat je ruimte hebt voor eventuele tegenvallers en niet direct in tijdnood raakt.

Tijdens je werk

• Wanneer je je werkzaamheden plant, is het belangrijk om een uiteindelijk doel voor ogen te hebben waar je naartoe kunt werken. Wanneer dat zo is, kun je bijvoorbeeld ook effectiever taken verdelen met collega's en kleinere doelen stellen om een groter doel te bereiken. Dat maakt het werk vaak effectiever en plezieriger.
• Als je samen met collega's aan een project werkt, is duidelijke communicatie van belang om een effectieve planning te maken. Hoeveel tijd heeft iedereen per persoon, wie kan welke taak het beste verrichten en wat is de globale indeling? Dan is iedereen van hetzelfde op de hoogte en ontstaan er zo min mogelijk misverstanden.
• Als het van toepassing is, geef dan op tijd aan wanneer je op vakantie wilt zodat er een goede jaarplanning gemaakt kan worden.

Tijdens je vrijwilligerswerk of stage

• Als je aan vrijwilligerswerk of een stage begint, is het eerst belangrijk om met je leidinggevende af te stellen wat jouw doelen zijn voor je tijd bij de organisatie en wat de organisatie zelf van je verwacht. Wanneer je deze twee zaken zo goed mogelijk op elkaar kunt afstemmen, hebben jullie allebei het meeste aan je werk.
• Tijdens een stage is het meestal ook nodig om naast je werk bij je stageplek ook het werk dat je voor je studie moet doen nog in te plannen.

Tijdens je reis

• Tijdens een reis komt samenwerken met name aan bod als je in gezelschap reist. Of dat nou met vrienden, familie of in een groepsreis is. Het is dan eigenlijk onontkoombaar dat er verschillen in wensen en meningen ontstaan. 
• Om zo goed mogelijk aan je reis te beginnen, kun je van tevoren met je reisgezelschap delen wat ieders plannen, wensen en verwachtingen zijn. Zo kun je op tijd beginnen met aanpassen en afstemmen zodat je voor zo min mogelijk (onprettige) verrassingen komt te staan. Wanneer deze zich toch voordoen, is het van belang om rustig te blijven. Doordat je gezamenlijk verwachtingen hebt uitgesproken, kan je ook makkelijker iemand concreet aanspreken op gedrag en refereren aan deze afspraken. Dit komt allemaal ten goede aan het positief te laten samenwerken.
• Omdat je tijdens een reis voor een bepaalde tijd met elkaar zult optrekken, is het juist op momenten dat er een meningsverschil ontstaat van belang dat je naar alternatieven en compromissen zoekt. Sta open voor elkaars wensen en ideëen en wie weet pakken bepaalde situaties nog beter uit dan je in de eerste instantie had gedacht.

Tijdens je studie

• Wanneer je studeert, is er een grote kans dat je voor bepaalde projecten moet samenwerken. Begin met een goede taakverdeling en spreek duidelijke deadlines af, zodat iedereen weet waar hij aan toe is. Let hierbij op iedereens sterkere en zwakkere punten, deze kunnen een indicatie zijn voor wie welk onderdeel het beste kan aanpakken.
• Naast projecten waarbij je móet samenwerken, kan het fijn en nuttig zijn om op andere momenten ook je studiegenootjes op te zoeken. Biedt elkaar hulp aan, of wissel aantekeningen uit zodat iedereen goed door studieperiodes heen komt.

Tijdens je vrijwilligerswerk of stage?

• Tijdens vrijwilligerswerk kom je vaak in situaties met hulpbehoevenden terecht. Om de doelgroep waarmee je werkt zo goed mogelijk te helpen, is effectieve samenwerking van essentieel belang. Hou voor ogen welk doel je deelt, en werk van hieruit om taken te verdelen en elkaar te ondersteunen waar nodig.
• Wanneer er meningsverschillen of conflicten ontstaan, benader deze rustig en rationeel. Hou de focus op het gezamenlijke doel voor ogen, wat iedereen wilt behalen.
• Tijdens een stage kom je meestal in een nieuwe werkomgeving terecht, wat betekent dat je moet leren samenwerken met collega's. Als je net begint, let op de werksfeer en de manier waarop zaken verlopen, zodat je je daaraan kunt aanpassen waar nodig. Stel vragen en vraag om hulp als je daar behoefte aan hebt, zo vind je beter je eigen rol binnen je nieuwe organisatie.

Tijdens je werk

• Tijdens je werk is het haast onmogelijk om niet samen te werken. Daarom is deze vaardigheid extra belangrijk wanneer het aankomt op omgaan met collega's. Wat verwacht iedereen van elkaar, welk doel moet er behaald worden? Wie kan welke taak het beste vervullen?
• Wanneer er toch conflicten ontstaan, is het van belang om deze rationeel en met een bepaalde afstand te benaderen. Wanneer je merkt dat je te persoonlijk betrokken of geraakt voelt, is het wellicht verstandig om even een stapje terug te nemen. Vanaf een afstand kan je meer rust ervaren en de situatie beter inschatten en benaderen.
• Blijf met elkaar in overleg, en hou met name voor ogen welk gezamenlijk doel er behaald moet worden en hoe dit zo prettig en effectief mogelijk kan gebeuren.

Tijdens je reis

• Tijdens een reis kun je in situaties terechtkomen die ofwel niet gepland zijn, of heel anders zijn dan je in je dagelijkse leven gewend bent. Deze situaties kunnen stress of angst veroorzaken en op die momenten is het van belang dat je die stress goed kunt opvangen zodat het je reis niet verpest. Oftewel: laat een onverwachte situatie je reis niet verpesten en de stress om de situatie al helemaal niet.
• Om goed met stress om te kunnen gaan, is het belangrijk om te werken aan je flexibiliteit als dat nodig is. Zo kun je op momenten dat iets mis gaat, of anders verloopt dan gepland, rustiger omgaan met de situatie en nadenken over oplossingen of alternatieven. Probeer de situatie ook in perspectief te zetten: in de meeste gevallen kun je achteraf luchtiger kijken naar de situatie en is het uiteindelijk minder ernstig dan het lijkt. Zet een stap terug, kijk naar het grote plaatje en probeer zo flexibel mogelijk om te gaan met wat je reis je brengt.

Tijdens je studie

• Je studie kan op meerdere vlakken stress veroorzaken. Wanneer je begint met studeren kom je vaak in een nieuwe omgeving terecht met allemaal mensen die je nog niet kent. Daarnaast kom je in aanraking met een nieuwe manier van leren en wie weet ga je wel voor het eerst op jezelf wonen. Als je studie eenmaal op gang komt zijn er papers en tentamens die stress kunnen geven.
• Als je begint met studeren kan een goede voorbereiding helpen om stress te verminderen. Bereid je voor op je eerste periode door je in te lezen in je nieuwe studie, studiemateriaal op orde te hebben en rustig aan kennis te maken met je nieuwe studiegenoten. Onthoud dat zij waarschijnlijk net zo nerveus zijn als jij. Als je deze zaken op orde hebt hoef je je daar niet zo druk om te maken en kun je je helemaal richten op je nieuwe omgeving, lesstof en school of universiteit. 
• Tijdens tentamenperiodes is het belangrijk om een goede balans te vinden tussen studeren en ontspannen. Denk goed na wat voor jou het beste werkt betreft leren en aarzel niet om samen te werken met je medestudenten als je daar behoefte aan hebt. Je kunt elkaar dan waar mogelijk helpen en het studeren zelfs gezelliger maken. Spreek bijvoorbeeld af om samen te leren in de bibliotheek.
• Neem ook tijd voor ontspanning. Als je merkt dat je te stressvol bent, gaat de kwaliteit van het werk ook achteruit. Door af en toe een break te nemen en even totaal iets anders te doen ben je weer volledig opgeladen om er tegen aan te gaan. Wat je tijdens deze break doet en hoe lang dit duurt hangt af van de situatie en persoon. De één heeft genoeg aan vijf minuten buiten een rondje lopen, terwijl de ander een uur nodig heeft. Doe hierbij wat goed voor jou voelt en waar jij energie van krijgt om na deze break er weer vol tegen aan te gaan. 
• Wanneer je veel last hebt van stress, kun je altijd naar extra ondersteuning zoeken die jouw school of universiteit te bieden heeft. Denk aan faalangst trainingen en hulp bij studeren.

Tijdens je werk

• Een werkplek kan stress veroorzaken wanneer je bijvoorbeeld prestatiedruk voelt, wanneer een project niet zoals verwacht verloopt, als je in een lastige situatie zit met een klant of wanneer er conflicten ontstaan tussen medewerkers.
• Wanneer je last hebt van prestatiedruk is het belangrijk om na te gaan waar die druk vandaan komt: komt deze van binnenuit, dus leg jij jezelf druk op, of komt de druk van buitenaf, van bijvoorbeeld een leidinggevende. Wanneer je voor jezelf die stress veroorzaakt, kun je een stapje terug zetten en doen wat voor jou helpt om stress te verminderen. Komt de druk van buitenaf en kun je minder goed functioneren, dan kun je het gesprek aangaan met je leidinggevende of waar mogelijk taken verdelen. 
• Het is normaal om een zekere mate stress te ervaren, maar wanneer het enkel een negatieve invloed heeft op je werk of (mentale) gezondheid, dan is het belangrijk om na te gaan wat precies de stress veroorzaakt en wat je eraan kunt doen. Praten met de aangewezen persoon op je werkplek kan een eerste belangrijke stap zijn.

Tijdens je vrijwilligerswerk of stage

• Tijdens vrijwilligerswerk of een stage kom je vaak in een andere omgeving of zelfs een ander land terecht.
• Een goede voorbereiding kan helpen om bepaalde stressfactoren te verminderen. Voor wat voor soort organisatie ga je werk doen, wat wordt er van je verwacht, en in wat voor cultuur kom je terecht?
• Als er tijdens je vrijwilligerswerk of stage iets mis gaat of anders verloopt, is het van belang om flexibel te kunnen reageren om de situatie goed op te vangen. Wanneer je merkt dat je gestresst raakt, zet een stap terug en kijk welke alternatieven of oplossingen mogelijk zijn en aarzel niet om om hulp te vragen waar nodig. Als je op die manier een stressmoment kunt omzetten naar een leerzame ervaring heb je meteen extra waarde toegevoegd aan je tijd als vrijwilliger of stagiair.

Tijdens je reis

• Een reis maken is een goede manier om aan je zelfvertrouwen te werken; je komt in onbekende situaties terecht, leert jezelf beter kennen en ontwikkelt veel vaardigheden.
• Als je tijdens je reis in een onverwachte situatie terechtkomt, kun je er uiteindelijk voor kiezen hoe je reageert. Ga je bij de pakken neerzitten, of zoek je naar een oplossing die misschien helemaal niet voor de hand ligt? Hierbij kun je altijd hulp vragen als dat nodig is. Als de situatie achter de rug is en je bent ermee omgegaan hoe jij dacht dat het het beste was, kan dit een enorme boost aan je zelfvertrouwen geven.
• Tijdens je reis kun je jezelf realistische doelen stellen: knoop bijvoorbeeld één keer per dag een praatje aan met een local, eet iets dat je nog nooit gegeten hebt of ga op een dagtour die nét buiten je comfortzone ligt. Bedenk daarbij ook dat niet alles meteen een groot succes hoeft te zijn, maar alleen al het uitvoeren van zulke doelen kan je een goed gevoel geven over jezelf en bemoedigend werken in andere situaties.

Tijdens je studie

• Tijdens je studie kom je in veel situaties terecht waar je je zelfvertrouwen kunt testen en ontwikkelen; nieuwe mensen leren kennen, je mening geven bij colleges, presentaties geven of het afleggen van toetsen. Naast stress kunnen deze situaties een gevoel van onzekerheid oproepen.
• In deze situaties kun je je zelfvertrouwen vergroten door op een manier te werk te gaan die voor jou persoonlijk fijn is; helpt het om alleen in rust te studeren, of juist met medestudenten? Heb je hulp nodig van een docent? Als je nerveus bent voor een presentatie kun je bijvoorbeeld briefjes met aantekeningen maken die je kunnen helpen als je even de draad kwijtraakt. Verder kan een goede voorbereiding op toetsen je helpen om meer zelfvertrouwen op te bouwen. Oftewel, zoek manieren die jou helpen om je goed voorbereid en rustig te laten voelen.
• Verder is het tijdens je studie van belang dat je je niet met anderen vergelijkt; iedereen zit in zijn eigen proces en het is geen wedstrijd. Wees je bewust van je kwaliteiten en zet die in waar mogelijk, en probeer op een positieve manier aan punten te werken waar jij denkt dat verbetering nodig is. Vul daarbij ook niet voor anderen in wat zij over je denken, dat kun je namelijk nooit weten.

Tijdens je werk

• Op je werk kun je je onzeker voelen wanneer je niet goed weet hoe je een taak moet uitvoeren, of wanneer je een fout hebt gemaakt. Beide situaties kun je omzetten in leerzame ervaringen die je zelfvertrouwen juist vergroten.
• Als je vastloopt bij bepaalde werkzaamheden, zorg dan dat je niet teveel in de stress raakt. Iedereen komt wel eens op zo'n punt terecht. Kijk welke handvatten en tools er beschikbaar zijn die je weer op weg kunnen helpen, en als je er echt niet uitkomt, vraag om hulp. Je collega's of leidinggevenden hebben allemaal ook wel eens hulp nodig, zorg dus dat dit niet als falen voelt. Zie het juist als een mogelijkeid om meer te leren en vaardigheden op te doen, dit geldt ook als je een keer een fout hebt gemaakt. Neem je verantwoordelijkheid en leer ervan.
• Nieuwe taken op je nemen kan spannend zijn, maar hier zul je uiteindelijk veel van leren. Dit zal ook bijdragen aan je zelfvertrouwen omdat je aan je vaardigheden hebt gewerkt. Wees dus niet bang om zo nu en dan buiten je comfortzone te treden wanneer dit van je gevraagd wordt. Zelfs als iets helemaal niet lukt, heb je meer van jezelf geleerd en dat is altijd nuttig. Vergelijk jezelf daarbij niet met anderen en wees je bewust van je eigenwaarde. Je werkt tenslotte niet voor niets waar je werkt.

Tijdens je vrijwilligerswerk of stage

• Om met een gevoel van zelfvertrouwen aan vrijwilligerswerk te beginnen, is het van belang dat je iets kiest waar je enthousiast van wordt. Dat hoeft niet te betekenen dat het ook in je comfortzone ligt, maar als het werk je aanspreekt kan je positief en gemotiveerd aan de slag gaan. Wanneer je begint, wees je dan bewust van je sterke eigenschappen en eigenschappen waar eventueel ruimte voor verbetering is. Dat betekent niet dat je onzeker bent, maar wel zelfbewust.
• Zoek juist situaties op waar je die verbetering op gang kunt brengen; is er iemand nodig om een presentatie te geven, maar vind je dat erg spannend? Meld je juist aan om nieuwe ervaringen op te doen en wees niet bang om om hulp te vragen. Als je werk doet waar je je goed bij voelt, zul je ook eerder bereid zijn om buiten je comfortzone te treden.
• Wanneer je gaat stage lopen kom je vaak in een nieuwe werkomgeving terecht, en dat kan voor onzekerheid zorgen. Bedenk als je begint dat jij niet voor niets die stageplek hebt gekregen, de mensen die jou hebben gekozen hebben dus iets in je gezien. Sta open voor de nieuwe mogelijkheden, vraag ondersteuning en zie hoeveel je leert elke dag: dat kan een grote boost aan je zelfvertrouwen geven. Je kunt bijvoorbeeld voor jezelf elke dag een lijstje bijhouden met wat je hebt bijgedragen en geleerd om jezelf hieraan te herinneren.